İnsanın düşünme, akıl yürütme, nesnel gerçekleri algılama, kavrama, yargılama ve sonuç çıkarma yeteneklerinin tümüne zeka denilmektedir. Diğer bir deyişle zeka; birçok yeteneğinin uyumlu çalışması sonucu ortaya çıkan bir yetenekler birleşimidir. Zekayı araştıran kişilerin asıl çalışma konusu insan zekası olsa da hayvanların da öğrenme, anlama gibi yetenekleri üzerinde çalışmalar yapılmaktadır.

Zekayı belirleyen 3 faktör bulunmaktadır. Bunlar kalıtım, doğum öncesi durum ve çevre faktörüdür. Yapılan bir araştırmaya göre kalıtımın zekamız üzerinde %75 gibi bir etkisi olduğu düşünülmektedir. Bir çocuğun sahip olduğu zeka üzerinde anne ve babasının zeka ortalamasının etkisi büyüktür. Zeka üzerine etki eden tek bir gen yoktur. Ayrıca çocuğun yetiştiği çevrenin olumlu ya da olumsuz etkileri, anne karnındaki ve çocukluğundaki beslenme şartları, aldığı eğitimler; yüksek veya düşük zeka genleriyle doğmuş bir çocuğu farklı şekillerde etkileyebilir.

Genetik faktörlerin zeka üzerindeki belirleyici etkisi 1993 yılında McGue ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışma sonucu ortaya konulmuştur. Aynı evde birlikte yetiştirilen kardeşlerle, aynı ortamda evlatlık olarak yetiştirilen çocukların birbirlerinden farklı IQ seviyelerine sahip olduğu görülmüştür.

Çevresel faktörlerin de zeka üzerinde büyük bir etkisi bulunmaktadır. Mesela çocuğun okula gitme durumu, aldığı eğitimler zeka üzerinde etkilidir. İkizler üzerinde yapılan araştırmalarda aynı aile ortamında aynı şartlarda büyütülen ikizler ile farklı aile ortamında farklı eğitimler alarak büyütülen ikizler arasındaki zeka farklılığa bakıldığında; farklı ailelerde yetiştirilen ikiz bireylerin zeka düzeyleri arasında büyük farklar olduğu görülmüş. Tek yumurta ikizlerinde bile aynı genler aktarıldığı halde çevresel faktörler farklılaştığında zeka düzeylerinde farklılaşma görülüyor. Bu da bize çevrenin yadsınamaz bir etkisi olduğunu kanıtlıyor.

Doğum öncesi ve doğum sırasında annenin maruz kaldığı psikolojik etkiler, annenin sağlıklı beslenmesi, yasaklı maddelerden uzak kalması gibi durumlarda çocuğun zeka gelişiminde etkili oluyor.

Zekanın büyük bir kısmının genetik faktörlere bağlı olması durumu araştırmacılar arasında zeka geninin anneden mi yoksa babadan mı aktarıldığı konusunda çeşitli çalışmalar yapılmasına neden olmuş. 1984 yılından beri yürütülen çalışmaların sonucunda X kromozomun zeka genini taşıdığı tespit edilmiş. X kromozomunun babada yalnızca 1, annede ise 2 adet bulunması nedeniyle, çocukların IQ'larını annelerinden alma olasılığının daha yüksek olduğu sonucu ortaya çıkmış. Washington Üniversitesi'nde yapılan farklı bir araştırmanın konusu ise zekanın genetik olmayan kısmı üzerinde anne babaların etkisinin ne olduğu yönünde. Sonuç olarak anne ile çocuk arasında sağlıklı ve sağlam ilişkilerin oluşturulmasının zeka gelişimiyle olumlu yönde ilgisi olduğu tespit edilmiş.

Özellikle 0- 7 yaş arası beynin esneklik kazanması için önemli bir dönemdir. Çocuğun yeterli ve uygun uyaranlara maruz kalması, kendi kendine oyun kurabilmesi beyin gelişimi için çok önemlidir.