'Anadil' ve 'anadili' kavramları çok kez birbirine karıştırılmaktadır. Bu nedenle kimi siyaset insanları veya konuşmacılar, 'anadil' yerine 'anadili' sözcüklerini kullanmaktadır. Bu yerinde olmayan kullanımlar da yanlış yorumlara neden olmaktadır. Söz gelimi 'anadili'nde eğitim verilmelidir söylemi böyledir ve yanlış bir söylemdir. 'Anadili' öğretilebilir, dahası öğretilmelidir de. Ancak eğitim ve öğretim 'anadil' ile yapılmak zorundadır. Önce 'dil nedir?' sorusunu yanıtlayalım:
Dil, bir iletişim aracı ve her türlü duygu ve düşüncenin taşıyıcısıdır. Daha kapsamlı bir anlatımla dil; kültürleri oluşturan ana ögelerden biridir. Dil, düşünce, duygu ve isteklerin bir toplumda ses ve alam yönünden ortak olan ögelerden ve kurallardan yararlanarak başkalarına aktarılmasını sağlayan çok yönlü, çok gelişmiş bir dizgedir (Prof. Dr. Şerafettin Turan, Türk Kültür Tarihi, s. 45).
Dil, değişik kültürler konusunda bilgi edinmenin en önemli bir yoludur. Şimdi 'anadil' ile 'anadili' arasındaki ayrıma bir göz atalım.
'Anadil' yeryüzünde konuşulan dillerin ortaya çıkmasında temel olan ilk dil ailesidir. Diller, bu ilk dil ailesinden ayrışarak ortaya çıkmıştır. Dünyada beş 'anadil' vardır: Hint-Avrupa Dilleri, Hami-Sami Dilleri, Ural-Altay Dilleri, Afrika Dilleri, Amerika ve Adalar Dilleri. Bu 'anadiller' kendi aralarında alt gruplara ayrılır. Söz gelimi Hint-Avrupa Anadil Ailesi, Hint-İran, Baltık-Slav, Germen, İtalik-Kelt, Grek 'anadil'e ayrılır. Hint-İran 'anadil' ailesinden de Farsça (İran Dili) ve Sanskritçe(Hint Dili) ortaya çıkmıştır.
Türkçe de bir 'anadil'dir. Ural-Altay 'anadil' ailesinin Altay Koluna bağlıdır. Altay 'anadil' ailesi de Türkçe, Moğolca, Mançu-Turguz gibi 'anadil'lere ayrılır. Türkçe 'anadil' ailesi Anadolu Türkçesi ve Asya Türk Lehçelerine ayrılmaktadır. Asya Türk Lehçeleri ise Çuvaşça, Yakutça, Özbekçe, Kırgızca, Kazak ve Azeri Türkçesi olarak bölümlenir. Bu bölümlerin her biri 'anadil'dir.
Türkçe, insanlık tarihi kadar eski ve zengin bir anadildir. En az 0n bin yıldır konuşulmaktadır. Dilimizi doğru, kurallarına uygun olarak kullanmaya özen föstermeliyiz.
Gelelim 'anadili'ne. Nedir 'anadili'?
'Anadili', bir çocuğun aile ortamında ilk kez anasından öğrendiği ve konuştuğu dildir. Ne kadar, kabile, aşiret ve benzeri topluluk varsa o kadar 'anadili' vardır. Söz gelimi Yurdumuzda 40 dolayında 'anadili' olduğu bilinmektedir. Bu tür küçük insan topluluklarının 'anadili' yok olmamalıdır. Bu diller yok olursa, o topluluklara ait kültür de yok olur. 'Anadili' gerek evlerde gerekse kurslarda öğretilebilir; ama kesinlikle 'anadili' ile ilgili eğitim verilemez. Eğitim dili, devletin resmi dili ve 'anadil olan Türkçe ile verilmesi, zorunludur.
Gerek siyaset insanlarımız gerek çeşitli ortamlarda yer alan konuşmacılarımızın bu ayrıma özen göstermesi gerekmektedir.
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO), 21 Şubatı Dünya 'Anadili' Günü olarak kabul etmiştir. Ülkemizdeki küçük insan topluluklarının Dünya Anadili Günü kutlu olsun.
