Bir ülkede uygulanan vergi sistemi, ülkenin sosyal, siyasal ve ekonomik şartlarından doğrudan etkilenir. Vergi sisteminden temel beklenti; ihtiyaç duyulan gelir artışını sağlarken vergilemenin bozucu etkilerini en aza indirmektir. Bu doğrultuda geniş tabanlı, adil, uygulaması kolay ve etkin bir vergi sistemi büyümenin önündeki engelleri kaldıracağı gibi gelir dağılımında adaleti tesis edecek, kamu finansmanını kolaylaştıracak ve ekonomik istikrarı destekleyecektir.
Türkiye'de 1980'li yıllardan itibaren uygulanan, vergi almak yerine borçlanma şeklindeki politikalar olumsuz etkilerini, kamu ekonomisinin temel fonksiyonlarında yaşanan sapmalar şeklinde göstermiştir. Bunun sonucu da üretim düşmüş, borç artmış ve krizler ortaya çıkmıştır. Bu etkileri en aza indirmek için ise vergi gelirlerini artırıcı tedbirlere başvurulmaktadır.
Vergi Tahsilatı ve Bütçe Hedefi (Bin TL)
Yıllar |
Tahsilat (1) |
Bütçe Kanunu (2) |
Gerçekleşme Düzeyi (1/2) |
2007 |
152.835.111 |
158.152.898 |
% 96,6 |
2008 |
168.108.960 |
171.206.312 |
% 98,2 |
2009 |
172.440.423 |
202.089.590 |
% 85,3 |
2010 |
210.560.388 |
193.323.625 |
% 108,9 |
2011 |
253.809.179 |
232.219.804 |
% 109,3 |
2012 |
278.780.848 |
277.676.933 |
% 100,4 |
2013 |
326.169.164 |
317.948.666 |
% 102,6 |
2014 |
352.514.457 |
348.352.781 |
% 101,2 |
2015 |
407.818.455 |
389.501.090 |
% 104,7 |
2016 |
459.001.741 |
459.150.250 |
% 100,0 |
2017 |
536.617.206 |
511.085.194 |
% 105,0 |
2018 |
621.310.598 |
599.425.100 |
% 103,7 |
Kaynak: www.muhasebat.gov.tr
Ancak belirtmek gerekir ki vergi hasılatının sayısal olarak büyüklüğünün yanı sıra; nasıl, hangi kaynaklardan elde edildiği ve genel ekonomi üzerindeki etkileri de önemlidir. Oluşan vergi yükü, toplum kesimleri üzerindeki etkisi, vergi hasılatının sağlandığı vergi kalemleri gibi unsurlar, vergi adaletini belirleyen temel argümanlardır.
VERGİ HASILATININ ARTIŞI MİLLİ GELİR ARTIŞINI GEÇTİ
Vergi gelirlerindeki artış yüzdesinin GSYH artış yüzdesine bölünmesi sonucu ortaya çıkan vergi esnekliği [ (∆T / T) / (∆Y / Y) ], milli gelirde yaşanan bir birimlik artışın vergi gelirlerinde hangi oranda bir artış meydana getirdiğini gösterir. Esnekliğin 1'den büyük olması vergi hasılatının milli gelirdeki artıştan daha hızlı arttığını, 1'den küçük olması ise vergi hasılatının milli gelirden daha yavaş arttığını ifade etmektedir.
Son 5 Yılda Vergi Esnekliği
Yıllar |
2014 |
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
Esneklik Katsayısı |
1,21 |
1,09 |
1,50 |
0,86 |
1,07 |
Kaynak: www.gib.gov.tr
Esnekliğin 1'den büyük olduğu yıllarda vergi gelirlerinin milli gelirden daha fazla artması söz konusudur. Bu da vergi yükünün özellikle de dolaylı vergilerin artmasından kaynaklanmaktadır.