21 Haziran 1919 gecesinde Amasya'da, üçü resmi (Atatürk, Ali Fuat Paşa ve Refet Bele), biri resmi olmayan (Rauf Orbay) dört komutan tarafından bir protokol imzalanmış ve 22 Haziran 1919 askeri ve sivil makamlara gönderilmiştir. Bu protokol, AMASYA GENELGESİ olarak bilinmektedir.
Bu genelge neden hazırlanmış ve neden ilgili makamlara gönderilmiştir?
Bilindiği gibi, I. Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu grubun yenilgisiyle sonuçlanmış,devleti yöneten Padişah Vahdettin ve hükûmeti, koşulları çok ağır olan Mondros Ateşkes Anlaşması'nı imzalamıştır. Bu Anlaşmanın ilgili maddeleri uyarınca ve hızla ülke işgale uğramıştır. Türk ordusu terhis edilmiş, silahları alınmış, limanlar, fabrikalar, postahanelere el konulmuştur. Yöneticiler, ülkeyi savunmak yerine işgalcilerle işbirliği yapmışlardır. Yurdun ve ulusun tarihten silinmesi tehlikesi baş göstermiştir. Osmanlı yöneticileri, bu tehlikesi görecek ve önlem alacak yeteneğe ve donanıma sahip değillerdi.
Tehlikenin büyüklüğünü ve önemini, Çanakkale Savaşları'nda tarih sahnesine çıkan, Doğu ve Güney Cepheleri'nde büyük başarılar gösteren Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) görmüştür. İşgalcileri yurttan kovmak, yurdu ve ulusu yok olmaktan kurtarmak amacıyla Anadolu'ya geçmek için planlar hazırlamıştır.
Karadeniz Bölgesi'nde Rum çetelerinin çıkardığı kargaşayı düzeltmek,( hükûmete ve İngilizlere göre Türkleri yatıştırmak) göreviyle III. Ordu Müfettişi olarak Anadolu'ya gitmek için 16 Mayıs 1919 günü Bandırma Vapuru ile yola çıkmıştır. 19 Mayıs 1919'da Samsun ufkunda bir güneş gibi parlayan Mustafa Kemal Paşa, Samsun ve çevresinde işleri yoluna koyduktan sonra Havza'ya geçmiş, oradan tüm askeri ve sivil makamlara bir genelge göndererek örgütlenmenin ilk adımını atmıştır. Ayrıca Havza Müftüsünü de İzmir'in işgalini protesto mitingi düzenlemesi için görevlendirmiştir. Müftü, bu görevi başarıyla yerine getirmiştir.
Mustafa Kemal Paşa, Havza'dan Amasya'ya geçer, orada Ali Fuat (Cebesoy)Paşa, Refet Bele, Rauf Orbay ile buluşur. 21 Haziran 1919 gecesinde o ünlü protokol ya da Genelge hazırlanır. Ertesi gün, tüm ilgili makamlara gönderilir. Amasya Genelgesi, Türk ulusu ve Türk yurdu için çok önemlidir.
Neden?
Amasya Genelgesi, Anadolu İhtilali'nin bayrağıdır. Tüm işgal güçlerine ve onların yurttaki işbirlikçilerine karşı bir başkaldırı çağrısıdır. Ne deniyor Genelgede? 'YURDUN BÜTÜNLÜĞÜ, ULUSUN BAĞIMSIZLIĞI TEHLİKEDEDİR. İstanbul Hükûmeti, üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu durum, ulusumuzu yok olmuş gibi gösteriyor.'
Amasya Genelgesi, 'EY MİLLET! EGEMENLİĞİNE SAHİP ÇIK.' çağrısıdır. Genelgede nedeniyor?ULUSUN BAĞIMSIZLIĞINI YİNE ULUSUN AZİM VE KARARI KURTARACAKTIR. ANADOLU'NUN HER BAKIMDAN EN GÜVENLİ YERİ OLAN SİVAS'TA HEMEN ULUSAL BİR KONGRENİN TOPLANMASI KARARLAŞTIRILMIŞTIR. Tüm illerin her sancağından, ulusun güvenini kazanmış üç temsilcinin en kısa sürede yola çıkması gerekmektedir.' Bu maddelerden de anlaşılacağı üzere biran önce ulusun egemenliğini eline alıp kendi sorunlarını kendisinin çözmesi istenmekte ve Padişah Hükûmetini devre dışı bırakmaktadır. Çünkü İstanbul Hükûmeti işgalcilerle işbirliği içindedir.
Amasya Genelgesi'nde deniyor ki: 'ULUSUN İÇİNDE BULUNDUĞU DURUM VE KOŞULLARIN GEREĞİNİ YERİNE GETİRMEK VE HAKLARINI GÜR SESLE DÜNYAYA DUYURMAK İÇİN HER TÜRLÜ BASKI VE DENETİMDEN UZAK ULUSAL BİR KURULUN VARLIĞI ZORUNLUDUR.' Bu kurul, Sivas Kongresi'nce seçilecek Temsilciler Kurulu olacaktır.
Amasya Genelgesi, bu madde ile tüm dünyaya, işgalcilere, onların işbirlikçilerine seslenmektedir. 'PADİŞAH VE HÜKÛMETİ, ARTIK TÜRK ULUSUNU TEMSİL ETMEMEKTEDİR. TÜRK ULUSU İLE GÖRÜŞECEK, KONUŞACAK BİR DURUMUNUZ VARSA SİVAS'TA TOPLANACAK ULUSAL KONGRENİN SEÇECEĞİ TEMSİLCİLERLE KONUŞACAK, TARTIŞACAK VE ANLAŞACAKSINIZ.'
Amasya Genelgesi, aynı zamanda Anadolu'da kurulacak yeni Türk Devleti'nin laik temeller üzerine oturtulacağını da göstermektedir. Şöyle ki: 'Ulusun bağımsızlığını, yine ulusun azim ve kararı kurtaracaktır. Ulusun içinde bulunduğu durum ve koşulların gereğini yerine getirmek ve haklarını gür sesle dünyaya duyurmak için her türlü baskıdan ve denetimden uzak ulusal bir kurulun varlığı zorunludur. Tüm illerin her sancağından ulusun güvenini kazanmış üçer temsilcinin Sivas'a gelmesiyle toplanacak ulusal Kongrenin seçeceği Temsilciler Kurulu ile tüm ulus işlerine el koyması ve yürütmesi, 'Egemenlik, kayıtsız koşulsuzulusundur.' ilkesini ortaya koymaktadır. Bu ilke ile bireyin yaşamına ve devletin işleyişine herhangi bir dinsel kurum, kuruluş ve şahıslar yön veremeyecektir. Ulus, işlerini, seçtiği temsilciler eliyle yürütecek ve kendi kararlarını kendisi alacaktır. Amasya Genelgesi, Yeni Türk Devleti'nin demokratik temellerden ayrılmayacağını da belirtmektedir.
Kısaca Amasya Genelgesi, Anadolu İhtilali'nin bayrağı olmuş, bir başkaldırı çağrısıdır. Amasya Genelgesi, Türk ulusunun egemenliğini kendi eline almasını isteyen bir çağrıdır. Amasya Genelgesi tüm devletlere muhatabınız, İstanbul Hükûmeti değil, Temsilciler Kuruludur, demektedir. Amasya Genelgesi, Yeni Türk Devleti'nin laik temeller üzerine oturtulacağını gösteren önemli bir belgedir. Amasya Genelgesi, tüm işlerin demokrasinin kuralları içinde yürütüleceğinin de göstergesidir.
Güzel yurdumun güzel insanları! Amasya Genelgesi'nin 102. Yaşı kutlu olsun. Bu genelgede imzası bulunan, bu genelgeyi destekleyen, Kurtuluş Savaşımızı başarıyla yürüten, kazanan ve Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran, devrimleri gerçekleştiren Başta Atatürk olmak üzere tüm komutanlarımızı, şehitlerimizi saygıyla anıyorum. Ruhları şad, mekanları cennet olsun.
