2019 yılında kamu kurum ve kuruluşları için öngörülen kamu yatırımları ile mahalli idarelere ait yatırımların yer aldığı 2019 Yılı Yatırım Programı 18 Şubat 2019 tarihli ve 30690 1.mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlandı.
Bu bağlamda; 2019 Yılı Yatırım Programı kapsamında yer alan; Merkezi Yönetime dahil Kamu İdareleri (Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri, Özel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri, Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar), kamu payı yüzde 50'nin üzerindeki İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları ile bunların bağlı ortaklıkları, Özelleştirme Kapsamına Alınan Kuruluşlar, Sosyal Güvenlik Kurumları ve Döner Sermayeli Kuruluşlar tarafından gerçekleştirilecek yatırım projelerinin toplamından oluşan toplam kamu yatırımları ile mahalli idareler yatırımlarının; sektörel bazdaki dağılımı ile buna ilişkin bazı rakamsal verileri; 2019 yılına ilişkin kamu yatırımları hakkında genel bir bilgi edinmek, sektör önceliklerini görmek, kısmen 2018 Yılı Yatırım Programıyla da kıyaslayarak yatırım trendini izlemek ve mevcut ekonomik sıkıntıların yatırımlara yansımasını görmek açısından sıralayalım.
Anılan kamu kurum ve kuruluşları (Mahalli idareler hariç) tarafından 2019 yılında gerçekleştirilecek yatırımlar için toplam 65 milyar 388 milyon 723 bin TL tahsis edildiği ve 2018 yılında bu kurumlar için tahsis edilen toplam 88 milyar 53 milyon 499 bin TL dikkate alındığında, 2019 yılı için öngörülen kamu yatırımlarının geçen yıla göre yüzde 25,7 oranında azaldığı (2018 yılı kamu yatırımları ise 2017 yılına göre yüzde 9,5 oranında artmıştı) ve son yıllarda yatırımlara daha az kaynak ayrıldığı görülmektedir.
2019 yılı için tahsis edilen toplam kamu yatırımlarının sektörler itibariyle dağılımı şöyledir: Tarım: 4 milyar 931 milyon 893 bin TL, madencilik: 2 milyar 104 milyon 322 bin TL, imalat: 841 milyon 59 bin TL, enerji: 7 milyar 713 milyon 110 bin TL, ulaştırma: 20 milyar 320 milyon 646 bin TL, turizm: 343 milyon 492 bin TL, konut: 406 milyon 194 bin TL, eğitim: 10 milyar 815 milyon 2 bin TL, sağlık: 4 milyar 975 milyon 517 bin TL, diğer kamu hizmetleri: 12 milyar 937 milyon 488 bin TL (iktisadi: 9 milyar 124 milyon 186 bin TL, sosyal: 3 milyar 813 milyon 302 bin TL).
Toplam kamu yatırım tahsislerinin bütçe türleri itibariyle dağılımı ve bu bütçe türlerinin toplam yatırım içindeki payları ise şöyle oluşmuştur: Merkezi yönetim bütçesi: 50 milyar 786 milyon 394 bin TL (% 77,7), kamu iktisadi teşebbüsleri: 13 milyar 765 milyon 642 bin TL (% 21,1), döner sermayeli kuruluşlar: 522 milyon 517 bin TL (% 0,8), sosyal güvenlik kurumları: 228 milyon 980 bin TL (% 0,4), özelleştirme kapsamına alınan kuruluşlar: 85 milyon 190 bin TL (% 0,1). Geçen yıla göre kamu iktisadi teşebbüslerinin yatırımları yüzde 30,9, merkezi yönetim yatırımları ise yüzde 23,9 oranında azalmıştır.
Söz konusu yatırımları sektör bazında ağırlıklı olarak gerçekleştirecek bazı bütçe türlerinin, bu yatırımları karşılama oranları ise şöyledir: Merkezi yönetim bütçesi yatırımlarının; konut sektörünün yüzde 99,9'unu, eğitim sektörünün yüzde 99'unu, sağlık sektörünün yüzde 98,3'ünü, turizm sektörünün yüzde 95,3'ünü, tarım sektörünün yüzde 94,5'ini, ulaştırma sektörünün yüzde 75,5'ini, imalat sektörünün yüzde % 26,7'sini, enerji sektörünün yüzde 16,4'ünü, madencilik sektörünün yüzde 15,6'sını, diğer kamu hizmetlerinin yüzde 97,6'sını oluşturduğu, KİT yatırımlarının ise; madencilik sektörünün yüzde 84,4'ünü, enerji sektörünün yüzde 83,6'sını, imalat sektörünün yüzde 63,6'sını, ulaştırma sektörünün ise yüzde 24,1'ini karşıladığı görülmektedir.
2018 yılına göre 2019 yılında sadece enerji sektörüne tahsis edilen yatırımlar % 35,2 oranında artmış, tarım: % 51,2, turizm: % 32,0, sağlık: % 31,4, konut: % 31,2, Ulaştırma: % 29,7, madencilik: % 25,0, eğitim: % 22,9, imalat: % 17,7, diğer kamu hizmetleri ise: % 24,4 (iktisadi: % 16,9, sosyal: % 37,8) oranında azalmıştır.
Sektörlerin 2018 ve 2019 yıllarında toplam yatırım içindeki payları (%) ise şöyledir: Ulaştırma: (32,9)(31,1), eğitim:(15,9)(16,5), tarım:(11,5)(7,5), sağlık:(8,2)(7,6), enerji:(6,5)(11,8), madencilik:(3,2)(3,2), imalat:(1,2)(1,3), konut:(0,7)(0,6), turizm:(0,6)(0,5), diğer kamu hizmetleri:(19,4)(19,8). Görüldüğü gibi, 2019 yılında; 2018 yılına göre dokuz ana sektörden; eğitim, enerji ve imalat sektörünün toplam yatırım içindeki payı artmış, madencilik sektörü payını korumuş, ulaştırma, tarım, sağlık, konut ve turizm sektörlerinin payı ise azalmıştır.
Bazı sektörlerin dikkati çeken alt başlıklarının 2019 yılı kamu yatırım toplamı içindeki payları (%) ise şöyledir: Sulama:5,2, ormancılık:1,0, bitkisel üretim:1,1, hayvancılık:0,2, su ürünleri:0;1, gıda:0,3, kimya:0,3, demir-çelik:0,1, KOBİ ve girişimcilik:0,2, karayolu:10,2, demiryolu:11,4, havayolu:1,6, denizyolu:0,5, otoyollar:0,5, kent içi ulaşım:6,6, haberleşme:0,2, kültür:2,4, beden eğitimi ve spor:0,6, yüksek öğretim:5,1 ilköğretim ve gen. ortaöğretim:5,1, mesleki ve teknik eğitim:3,3, genel idare:4,7, güvenlik hizmetleri:4,0, adalet hizmetleri:4,5, teknolojik araştırma:2,2, içme suyu:1,2, şehirleşme:0,3, kırsal alan planlaması: 0,4, çevre:0,1.
2019 Yılı Yatırım Programında; mahalli idarelerin yatırımları ise 2018 yılına göre yüzde 13,1 artışla (Geçen yıl yüzde 30,3 artmıştı) toplam 52 milyar 823 milyon 8 bin lira olarak öngörülmüş olup, sektörler itibariyle dağılımı ve geçen yıla göre artış oranları şöyledir. Tarım: 1 milyar 271 milyon 581 bin TL (% 13,1), madencilik: 8 milyon 808 bin TL (% 13,1), imalat: 925 bin TL (% 13,1), enerji: 31 milyon 355 bin TL (% 27,0), ulaştırma: 22 milyar 600 milyon 211 bin TL (% 25,4), turizm: 23 milyon 313 bin TL (% 13,1), konut: 1 milyar 411 milyon 638 bin TL (% 13,1), eğitim: 853 milyon 586 bin TL (% 13,1), sağlık: 38 milyon 354 bin TL (%13,1), diğer kamu hizmetleri: 26 milyar 583 milyon 237 bin TL (iktisadi: 6 milyar 32 milyon 987 bin TL (% 13,1), sosyal: 20 milyar 550 milyon 250 bin TL (% 2,0)). Geçen yıla göre mahalli idare yatırımlarında; temel sektörlerin hepsinin yatırımları artmış olmakla birlikte, enerji ve ulaştırma sektörleri hariç diğer sektörlerin hepsinin yüzde 13,1 oranında fiks bir artış göstermesi dikkat çekmiştir.
2018 ve 2019 yıllarında sektörlerin; mahalli idarelerin toplam yatırımları içindeki payları (%) ise şöyledir: Ulaştırma:(38,6)(42,8), konut:(2,7)(2,7), tarım:(2,4)(2,4), eğitim:(1,6)(1,6), sağlık:(0,07)(0,07), enerji:(0,05)(0,06), turizm:(0,04)(0,04), madencilik:(0,02)(0,02), imalat:(0,00)(0,00), diğer kamu hizmetleri:(54,6)(50,3). Mahalli idarelerin gerek 2018 gerekse 2019 yılındaki toplam yatırımlarına bakıldığında; en büyük payı ulaştırma sektörü ile diğer kamu hizmetlerinin oluşturduğu, diğer sektörlerin hepsine ayrılan toplam kaynağın ise yüzde 10'un altında kaldığı görülmektedir.
Toplam kamu yatırımlarına (65 milyar 388 milyon 723 bin TL), mahalli idareler tarafından gerçekleştirilecek yatırımlar da (52 milyar 823 milyon 8 bin TL) eklendiğinde, 2019 yılı için öngörülen kamu yatırımlarının genel toplamı geçen yıla göre yüzde 12,3 azalışla 118 milyar 211 milyon 731 bin TL'ye ulaşmaktadır. Bir başka ifadeyle de; 2019 yılındaki kamu yatırımlarının yüzde 55,3'ünü kamu kurum ve kuruluşlarının, yüzde 44,7'sini ise mahalli idarelerin gerçekleştirmesi öngörülmüştür.
(*)Ulaştırma: Ulaştırma-Haberleşme
