İktisadi işletmelerden derneklere kâr aktarımı

Bilindiği gibi, derneklerin kendisi vergiye tabi değildir. Ancak, derneklerin oluşturdukları iktisadi işletmeler kurumlar vergisine tabidir.[1] Dernekler 5253 sayılı Dernekler Yasasına göre faaliyette bulundukları sürece, kazanç paylaşma haricinde, yasalarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı realize etmek üzere asgari 7 gerçek veya tüzel kişinin bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarını içermektedir.[2]

Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı geçtiğimiz mayıs ayında derneklerin vergilendirilmesi isimli bir rehber yayınlamış bulunmaktadır.[3]

Söz konusu rehberin 18. sayfasının (3.3.6) ilgili bölümünde; 'İktisadi işletmelerin karlarının derneğe aktarımı' konusuna yer verilerek ilgili bölümde aynen şöyle bir açıklama bulunmaktadır.

'Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının (2) numaralı bendinde, iştirak hisselerinden doğan kazançlar menkul sermaye iradı olarak sayılmıştır. Aynı Kanunun 94. maddesinin 6/b-i bendinde, tam mükellef kurumlar tarafından; tam mükellef gerçek kişilere, gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olmayanlara ve bu vergiden muaf olanlara dağıtılan, 75 inci maddenin ikinci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde yazılı kar paylarından tevkifat yapılacağı hüküm altına alınmıştır.

Bir kazancın iştirak kazancı sayılabilmesi için bir başka kurumun hisselerine sahip olunması zorunluluk teşkil etmez, bağlı veya ait kuruluşun tamamına sahip olunması halinde de bir iştirak kazancı elde edilmesi söz konusu olacaktır. Bu nedenle derneğe ait iktisadi işletmenin bağlı bulunduğu derneğe bağış adı altında da olsa aktardığı tutarlar kar payı niteliğinde olacaktır ve bu tutarlar üzerinden Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının 6 numaralı bendinin (b-i) alt bendi uyarınca %15 gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekecektir.'

Söz konusu rehber Bakanlığın görüşünü yansıtmış olduğu gibi Gelir İdaresinin bütün ilgili birimlerini ve Gelir İdaresinin denetim elemanları açısından bağlayıcı bir özellik arz etmektedir.

Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından benimsenen mükellef – müşteri odaklı hizmet anlayışının bir sonucu olarak Mayıs 2012 döneminde hazırlanan rehberde dernek şeklinde faaliyet gösteren tüzel kişiliklerin vergilendirme sürecindeki ödev ve mükellefiyetlerine ilişkin açıklamalara geniş ölçüde yer verilmiştir. (Bkz. www.gib.gov.tr). Söz konusu rehberde yapılan açıklamalara göre iktisadi işletmelerde oluşan karların derneğe transferinde GVK md. 94/6-b-i md gereğince %15 gelir vergisi tevkifatı yapması gerektiği belirtilmiştir.

Son yıllarda Gelir İdaresi, dernekleri bırakıp, bunların oluşturdukları iktisadi işletmeleri vergi kıskacına almaya çalışmaktadır. Gelir İdaresi Başkanlığı'nın internet sitesindeki rehberde yer alan bu görüşü bütün dernekleri ve bunlar gibi vergilenen birçok vakıflar ile iktisadi işletme sahibi kamu tüzel kişiliklerini ilgilendirdiğinden bu görüşün isabet derecesi tartışma götürmektedir. Çünkü, birçok dernek doğrudan iktisadi hayata giremediği için, iktisadi işletmeleri kanalıyla cari işlemlerini ancak yürütebilmektedir.

Sonuç olarak, dernekler ile iktisadi işletmeleri adeta etle tırnak gibidir. Kimin karını kime dağıtıyoruz ya da aktarıyoruz? Sualinin cevabı tektir. Dernek ya da vakfın olan kar vergi sonrası dernek ya da vakfın amaçları doğrultusunda yine kendi tasarrufuna otomatik geçmektedir. Ne dağıtım ne de kar transferi asla söz konusu olamaz. Derneklerin veya vakıfların ayakta kalabilmesi için iktisadi işletmelerden beslendiği herkesin bildiği bir gerçektir. Genelde dernekler ile iktisadi işletmeler fiziki olarak da aynı çatı altında faaliyetlerini sürdürmektedirler.[4] Sivil toplum kuruluşlarının gelişerek daha fazla hizmet yapabilmesi için iktisadi işletmelere gereksinimi kuşkusuzdur. Bu nedenle, derneğe ait iktisadi işletmenin bağlı bulunduğu derneğe bağış adı altında aktarım yapması kar payı sayılamaz.