Ödeme emrine vergi mahkemesinde dava açılabilir haciz varakasına dava açılamaz

1- GİRİŞ VE BİRKAÇ SÖZ

Süresinde ödenmeyen amme alacaklarının tahsili aşamalarında, 6183 sayılı AATUHK.nun cebri icra hükümleri uyarınca borçlu vergi yükümlülerinin menkul ve gayri menkul malları ile her türlü alacakları önce haczedilerek, bilahare de satılarak paraya tahvil edilebilmektedir(1).

6183 sayılı yasanın 62.maddesi 'haciz' uygulamasına yer verilmiştir. Buna göre, 'borçlunun, mal bildiriminde gösterilen veya tahsil dairesince tespit edilen borçlu veya üçüncü şahıslar elindeki menkul mallar ile gayrimenkullerinden, alacak ve haklarından amme alacağına yetecek miktarı tahsil dairesince haczolunur' hükmüne göre haciz uygulanabilmektedir(2).

Genel olarak ödeme emri tebliğ edilmeden hiçbir şekilde haciz veyahutta e-haciz gibi işlemler tatbik edilemez(3). Ayrıca, ödeme emri tebliğ edildikten sonra mükelleflerin bu ödeme emrine karşı dava açma hakları saklıdır. Bu konuda ödeme emrinin tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içerisinde ilgili vergi mahkemesinde dava açılabilir. Öte yandan, uygulamada sıkça karşımıza çıkan konulardan biri de haciz varakalarıdır. Haciz varakaları bilindiği gibi alacaklı amme idareleri tarafından düzenlenen bünyesel bir işlemdir. Bu belgeler yetkililer tarafından imzalandıktan sonra bu belgeye istinaden haciz işlemleri fiilen yapılmaktadır. Haciz varakalarının mükelleflere tebliği söz konusu olmadığı için bu varakaların idari davalara konu edilmesi mümkün değildir.

Gelir İdaresi, son zamanlarda, vergi dairesine borcunu ödemiş ve artık hiçbir şekilde borcu kalmayan mükelleflerin daha önce haczetmiş olduğu menkul ve gayrimenkul mallar üzerindeki haciz, blokaj vb. tahditleri çözüm aşamasında Türkiye genelinde diğer vergi daireleri nezdinde başka başka borcunun olup/olmadığı, diğer vergi dairelerinde kayıtlı şirketlerde ortaklıklarının bulunup bulunmadığı gibi hukuka aykırı işlemlere teşebbüs edildiğini görmekteyiz. Böyle bir araştırma doğal olarak haczin çözümü ile uzaktan yakından hiçbir ilgisi bulunmamaktadır. Çalışmamızın takip eden bölümlerinde söz konusu hukuka aykırı uygulamalar ortaya konularak bunların çözümüne ilişkin öneriler yine çalışmamızın sonuç bölümünde gösterilmektedir.

2- KAMU ALACAĞININ İZLENMESİNDE YENİ ALAN ARAŞTIRMALARI HANGİLERİDİR?

Vergi Dairelerine borçlu mükellefler nezdinde mal varlığı araştırmaları devam ederken mükelleflerin, vadesi geçmiş borçlarının takibi, ödenmesi, teminat gösterilmesi veyahutta borçların cebri icra yolu ile tahsil edilmesi gibi durumlarda borcunu ödemesi sırasında tahsil daireleri borçluların mal varlıklarına konulmuş hacizlerin süratle kaldırılması, mallar üzerindeki hacizlerin süratle çözülmesi gerekmektedir. Uygulamada ise, bir kısım borçlu mükelleflerin çeşitli vergi türlerine göre ve değişik nedenlerle Türkiye genelinde il veya ilçe bazında birden fazla vergi dairesinin veya mal müdürlüklerinin mükellefi oldukları görülebilmektedir. Böyle durumlarda, özellikle haczin kaldırılması esnasında, diğer vergi dairelerinde, Türkiye çapında, başka vergi dairelerinde, mevcut amme alacaklarının tahsil edilmemesi gibi bir sonucun doğabileceği iddiası ile, genelde bir borç araştırması içine girilmektedir. Bunun sonucunda, şayet başka vergi dairelerinde de iş bu mükellefin borcu yoksa hacizler çözülmektedir. Diğer vergi dairelerinde borcun çıkması halinde ise, bütün borçların ödenmesi istenilmektedir. Oysa, böyle bir uygulama hukuken geçerli değildir. Örneğin, (A) vergi dairesine vergi borcu olup, bu borcu ödeyen mükellef (X)'in ortağı olduğu şirketin (B) vergi dairesine de borcu var ise, (A) vergi dairesi, (X) mükellefinin haczini kaldırması sırasında, ortağı olduğu şirketin (B) vergi dairesine de olan borcunun ödenmesi koşulu ile haczi kaldırmaktadır. Aksi halde haciz çözülmemektedir.

Konuyla ilgili Gelir İdaresi'nin genelgesi aşağıdaki gibidir;(4).

'Bilindiği gibi, vadesinde ödenmeyen amme alacaklarının tahsili sürecinde, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü hakkında Kanunun cebri takibe ilişkin hükümleri gereğince borçlu mükelleflerin menkul ve gayrimenkul malları ile her türlü alacakları haczolunarak paraya çevrilmektedir.

Bu süreçte; 6183 sayılı 'Haciz' başlıklı 62.maddesinde yer alan 'Borçlunun, mal bildiriminde gösterilen veya tahsil dairesince tespit edilen borçlu veya üçüncü şahıslar elindeki menkul malları ile gayrimenkullerinden, alacak ve haklarından amme alacağına yetecek miktarı tahsil dairesince haczolunur.' hükmü uyarınca haciz uygulanmakta, bu amaçla da Vergi Daireleri İşlem Yönergesinin 'Mal Araştırması' başlıklı 335.maddesine göre araştırma yapılmaktadır.

Öte yandan, mal varlığı araştırması devam ederken mükelleflerin vadesi geçmiş borçlarını ödemesi, teminat göstermesi ya da borçların cebri icra yoluyla tahsil edilmesi gibi haller yaşanmakta ve bu hallerde de tahsil daireleri tarafından, Başkanlığımızdan amme borçlularının malvarlıklarına konulmuş hacizlerin kaldırılması talep edilmektedir.

Uygulamada ise, bazı mükelleflerin çeşitli vergi türleri itibariyle ve değişik sebeplerle ilimiz içinde veya yurt genelinde birden çok vergi dairesinin mükellefi olduklarına sıklıkla rastlanmakta, en az iki ayrı vergi dairesinde mükellefiyeti bulunan bir amme borçlusu hakkında cebri takibat sürecinde bulunan aşamalardan diğer vergi dairelerinin haberdar olmadıkları gözlemlenmektedir. Bu durum, özellikle haciz kaldırılması sırasında, diğer vergi dairelerinde mevcut amme alacaklarının tahsil edilememesine fırsat bırakacak sonuçlar doğurmaktadır.

Bu nedenle, bundan böyle borçlu mükelleflerin menkul ve gayrimenkul malları ile hak ve alacakları tespit edilerek haciz uygulanıp ardından yukarıda belirtildiği gibi tatbik edilmiş hacizlerin kaldırılması gereği doğmuş ise, bu hususun Başkanlığımızdan talep edilmesinden önce mükelleflerin ilimizde veya yurt genelinde başkaca mükellefiyetinin, tüzel kişilerde ortaklığının ve kanuni temsilciliğinin olup olmadığının, bu veya başkaca nedenlerle borcunun bulunup bulunmadığının VEDOP kaynaklarından araştırması yapılacaktır.

Yapılacak bu araştırma sırasında hakkında haciz uygulanan mükellefin ilimiz içinde veya dışında diğer vergi dairelerine borçlu olduğunun tespit edilmesi halinde söz konusu daire ile çok acele iletişime geçilmeli ve cebri takibat sürecinde gelinen aşama bildirilerek amme alacağının tahsili sağlanmalı, buna müteakip Başkanlığımızdan haczin kaldırılması talebinde bulunulmalıdır.'

3- SONUÇ VE ÖNERİLER

a) Gerek özel hukukta ve gerekse kamu hukukunda, borçlunun borcunu, alacaklıya ödemesi halinde, borç itfa olur. Ve bu borca ilişkin bütün hacizler, rehinler vs. kalkmış olur. Borç ödenince, borç dosyası kapanır. Dosya kapsamında da alacaklının hakları sona ermektedir. Bununla beraber, 6183 sayılı yasa kapsamında, 'alacaklı idare' ve 'amme borçlusu' tanımları yapılmıştır. Amme borçlusunun borcunu ifa etmesi ile amme borcu sona ermektedir.

b )Her amme idaresi bakımından, alacaklı olduğu amme borçlusu ile ilgili 'dosya bazında' alacağın tahsilinden sorumludur. Dosya kapsamı haricindeki, başka alacaklı kamu idaresinin alacağını takip, tahsil, izleme vs. sorumluluğu veya hakkı yoktur. VEDOP kapsamında borç sorgulamasının haciz çözümlerine mesnet olmaması gerekir.

c) Amme idaresi, kendi alacağını takip ve tahsil ile mükellef olup, diğer amme idarelerinin yapmaları gerekli takipleri yapmak gibi hak ve yetkiye sahip değildir. Aksi yöndeki bir uygulama halinde kaos ortaya çıkar. Hatta, alacaklı amme idaresinin hangisi olduğu konusunda bir belirleme de yapılamaz.

d) Borç kişiseldir. Tüzel kişiliğin borcu nedeniyle, ortakları hakkında bir işlem yapılabilinmesi için, 6183 sayılı yasanın 35.md. göre bu hakkı ancak ve ancak alacaklı kamu idaresi kullanabilir. Başka hiçbir tahsil dairesinin yetkisi yoktur. Tüzel kişiliğin borcu ile; bir başka yerde vergi kaydı olan ve kaydı olan idareye borcunu ödeyen mükellefin varlıkları üzerindeki haczin derhal çözülmesi gerekir. Bu çözüm sırasında, başka başka yerlerde, başka başka şirketlerde borçlu; diğer tüzel kişiliklerde ortaklıkları var mı? müdürlük görevi var mı? şeklinde bir araştırmanın yapılması dahi hukuken mümkün bulunmamaktadır. Kaldı ki, vergi mahremiyetinin, müşteri bilgi mahremiyetinin bulunduğu realitesinin bulunduğu bir ortamda müşteri veya mükellefin rızası alınmadan bilgi araştırması, bankalar nezdinde istihbarat yapılması, iki kamu kurumu arasında bu denli mal varlığı, borç tahkikatı vs. araştırmaların ne derece hukuki olduğu da ayrıca tartışmaya açık bir konudur.

e) Vergi Daireleri Otomasyon Projesi (VEDOP) kapsamında, sadece bağlı olduğu vergi dairesine münhasır borcu nedeniyle, o vergi dairesine borcunu ödemiş olan mükellefin o dosya kapsamında bütün haciz ve rehin ve ipoteklerin çözümü zorunludur. Bu esnada, çok farklı bir bölgedeki bir alacaklı kamu idaresinin alacağının 'var olması' nedeniyle, haczin çözümünde bu engelleme, kaldırmama nedeni olmamalıdır. Gelir İdaresi Başkanlığı'nın bu konuyu yeniden ele alıp, konunun önemine binaen acilen çözüm getirip, hali hazırdaki, hukuka aykırı olarak yürütülen bu uygulamaya acilen son verilmesi gerekir görüşündeyiz.

f) Gelir İdaresi, borçlu müteahhitler hakkında haciz uygulamaları yapar iken, istihkakın tümüne birden haciz uygulamamaktadır. Bununla beraber toplam istihkak içerisinde işçi alacakları, temlikler ve muacceliyet kesbeden birçok kalemleri ayıkladıktan sonra bakiye tutar üzerinden haciz koymaktadır. Bu uygulama son derece isabetli ve doğru bir uygulama olmaktadır. Gelir İdaresinin konuyu yeniden ele alarak 09.03.2006 günlü amme alacakları ile ilgili genelgesini yeniden gözden geçirip, uygulamada hukuka aykırı uygulamayı biran önce düzeltmesini beklemekteyiz(5).

(1) 6183 sayılı AATUH.Yasa md.9,13,62

(2) Vergi Daireleri İşlem Yönergesi md.335.

(3) Usulüne aykırı olarak düzenlenen bir ödeme emri vergi mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. İptal gerekçesi kısaca şöyledir: '…. Bir borcun vadesinin ilan yoluyla tebliğ edilmek suretiyle oluştuğundan söz edebilmek için ise, tarh edilen vergi ve ceza ihbarnamesinin muhatabına 213 sayılı kanunun yukarıda anılan 102. maddesindeki usullerin tüketilmesi suretiyle tebliğ edilmek istenmesine rağmen bunun gerçekleştirilmemesi ve bunun üzerine ilanen tebliğ usulüne uygun olarak tebliğ edilmesi sonucu mümkün olmaktadır. Bütün bu aşamalardan sonra usulüne uygun olarak tebliğ edilen tahakkukların süresi içinde ödenmemesi ve dava konusu yapılmaması durumunda artık tahsili aşamasına geçilecek ve bu aşamada davacının iddiaları 6183 sayılı kanunda sayılı şekilde sınırlı olacaktır….'

(4) Gelir İdaresinin, 9.3.2006 tarihli genel yazıları.

(5) SAKAL Mustafa-ALPASLAN Mustafa 'Gelir İdaresince Yapılan Mal Varlığı Araştırmaları ve Hacizlerin Çözümünde Hukuksal Hatalar', Mali Pusula Yıl 2, sayı 23, Kasım 2006 s.11

(6) SAKAL Mustafa-ALPASLAN Mustafa 'Şirketten Ayrılan Ortaklara Yapılan Tebligatların Hukuksal Durumu' Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog Dergisi sayı.222 Ekim 2006, s.96