Bilindiği gibi, 6183 sayılı AATUHK'nun hükümlerine göre; amme borcunun vadesinde ödenmemesi durumunda bu borcun ödenmesi konusunda mükelleflere veya mükellef gibi borçlu sayılan muhataplara ödeme emri ile bu borcun ödenmesi tebliğ edilmektedir.[1]
Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı, amme borcunu ödemeyen mükellefler hakkında yeni tip ödeme emri bastırıp ve bundan böyle bu ödeme emirleri mükelleflere tebliğ edilmektedir. Bilindiği gibi, eski tip ödeme emirleri yeşil veya açık mavi renk olarak bastırılıp bugüne kadar kullanılagelmiştir. Bu ödeme emirlerinin örnek form nosu 9905-f şeklinde Devlet Malzeme Ofisi Basım İşleri Müdürlüğü tarafından bastırılmaktadır. Eski tip ödeme emirlerinin kullanımı ve kapsamı geçmiş yıllarda sıkça eleştirilere maruz kalmıştır. Örneğin, eski tip ödeme emirlerinde gecikme zammının ayrıca hesaplanmayıp, 'ayrıca gecikme zammı da alınacaktır' şeklinde bir ibare konulması, dava açma süreleri, düzeltme talep süreleri gibi konularda eksikliklerin olduğu sık sık eleştirilere maruz kalmıştır. Yine aynı şekilde, ödeme emirlerinin arka sayfasında mal bildirimi, gerçeğe aykırı mal beyanları ve istenecek bilgileri vermeyenlere yönelik olarak verilen bilgilerin noksan oluşu geçmiş dönemlerde eleştirilere maruz kalmıştır.
Maliye Bakanlığı tarafından dizayn edilen ve bütün vergi dairelerine yollanmış bulunan bu yeni tip ödeme emirlerinde bazı eksiklikler de bulunmaktadır: Şöyle ki;
1. Ödeme emrinde tanzim tarihi itibariyle hesaplanan gecikme zammı gözükmemektedir.
2. Yeni tip ödeme emirlerinde ödeme emrini tanzim eden kişi ve bu konuda müracaat edilecek ilgili veya yetkili bulunmamaktadır.
3. Mükellefin veya amme borçlusunun adresi görülmemektedir.
4. Asıl amme borçlusu ile ikincil amme borçlusu bulunan durumlarda ikincil amme borçlusu bilgileri bulunmaktadır. Burada asıl amme borçlusu tüzel kişilik, hesap numarası vs. bilgiler bulunmamaktadır.
5. Ödeme emrinin arka sayfasında yer alan açıklamalar ve bilgiler yeterince doyurucu değildir.
6. 2 nolu vergi ve ceza ihbarnameleri (İHB2) üzerine ödenmeyen amme alacakları için de yine yeni tip ödeme emri düzenlenmesi halinde bununla ilişkisi yapılamamaktadır. Başka bir ifade ile irtibatlandırılması güç bulunmaktadır.
Maliye Bakanlığı yeni bir tip dizayn ederek yine aynı şekilde 9907-a örnek numarasında ödeme emri belirlemiştir. Bu yeni ödeme emrinin ilk özelliği yukarıda yer alan mükellef bilgilerinden sonra takibe alınan borcun: sıra no, takip dosya no, türü, dönemi, taksiti, vadesi, ait olduğu plaka veya tutanak no, tutarı ve kesinleşen gecikme zammı yer almaktadır. Bu yeni tip ödeme emirleri iki nüsha düzenlenmekte ve bilgisayardan print edildikten sonra arka kısmında ise bazı yeni açıklamalara yer verilmiştir.
Yeni tip ödeme emirlerinin arka kısmında yer alan bazı açıklamalar kısaca şöyledir:
1. Ödeme emrinin tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içerisinde dava açma mercii,
2. Ödeme emrine dava açılması durumunda davasını kaybeden mükellef yönünden amme borcunun toplamı üzerinden alınacak %10 haksız çıkma zammı,[2]
3. Ödeme emrine karşı yürütmenin durdurulması talebi ve konuları,
4. Amme borcunun ödenmemesi durumunda bununla alakalı hak ve yükümlülükler,
5. Borcun ödenmemesi halinde zor alım ile karşı karşıya gelinebileceği,
6. Amme borcuna yönelik verilen mal beyanlarının borcun ödenmemesi durumunda satış işleminin yapılacağı ve bu satış sonucunda elde edilen paranın amme borcuna mahsup edileceği,
7. Mal bildiriminde bulunmayanlara veya gerçeğe aykırı mal beyanında bulunanlara karşı üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacağı,
8. Haczi mümkün mal olmadığı yolunda beyanda bulunulması durumunda 15 gün içinde oturma veya iş adresinin bildirilmesi veya nüfuz ve ikametgah bildirimlerinin vergi dairesine sunulması (bu bildirimler yapılmadığı takdirde 50 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacağı hususu),
9. Amme borcunun ödenmemesi halinde amme borcunun ana para, gecikme zammı ve diğer fer'ileri beraber 100,00 TL'yi geçmesi durumunda mükellefler veya kanuni temsilciler hakkında yurtdışı çıkış tahdidi uygulanacağı konularına yer verilmiştir.
Yeni tip ödeme emirleri eski ödeme emirlerinde olduğu gibi kapalı 'tebliğ zarfı'içerisinde (örnek no:6805-d) formatında taahhütlü ve posta ile mükellefe yollanmak zorundadır.
Tebliğ zarfı memur eli ile tebliğ edilecekse memur tarafından aynı şekilde kapalı zarf içerisinde ödeme emrinin muhatabına borçlunun adresinde tebliğ edilmelidir. Prensip olarak ödeme emirleri mükellefe vergi dairesinin içerisinde tebliğ edilemez. Bu kuralın tek istisnası mükellefin kabul etmesi halinde ancak vergi dairesinde mükellefin rızası ile tebliğ olunabilir. Yeni tip ödeme emirlerinin iki nüsha bir mükellef ve bir de dosya nüshası olmak üzere iki nüsha teselsül ettirilmektedir. Ödeme emrinin ön yüzünde birden çok amme borcu sıralanabilecektir. Eski ödeme emirlerinde ise her yaprakta sadece bir çeşit amme borcu yazılabilmektedir. Burada tek fark yeni tip ödeme emirlerinde örneğin bir yılda ödenmemiş 12 ayrı dönem KDV borcu tek bir ödeme emri kapsamında mükellefe tebliğ edilecektir. Önceki uygulamada ise, her dönem için ayrı ayrı 12 adet ödeme emri düzenlenmesi gerekiyordu ki bu da gereksiz iş ve zaman kaybına neden olmaktadır.
Tek tip ödeme emirleri gerek iş ve gerekse zaman açısından idareye önemli kolaylıklar getirmiştir. Böylece amme alacağının daha kısa zamanda ve daha az masrafla ekonomik bir şekilde takibi yapılabilecektir.
Yeni tip ödeme emirlerinde dipnot olarak mükelleflerin amme borcunu gerek vergi dairelerine ve gerekse malmüdürlüklerine veya bunlar adına tahsile yetkili olanlara ödenmesinin gerektiği ısrarla vurgulanmıştır. Ayrıca, ödeme emrinin ön yüzünde alacaklı tahsil dairesinin görevli servisi ve telefon numarası ve diğer bilgiler yer almaktadır. Ayrıca, vergi dairesi müdürünün adı, soyadı ve imzası ve mührü mutlaka ödeme emrinde yer almalıdır.
Sonuç olarak, ödeme emri amme alacağının tahsil edilebilmesi için en önemli araç olup, ödeme emri tebliğ edilmediği takdirde icrai anlamda hiçbir işlem gerçekleştirilemeyecektir. Başka bir ifade ile, ödeme emri tebliğ edilmeden amme borcu ile ilgili banka haciz işlemleri, e-haciz, yurtdışı çıkış yasakları ve diğer zorlayıcı önlemlere başvurulamayacaktır. Bu anlamda ödeme emri icrai işlemlerin başlangıç noktası olacaktır. Ödeme emrine karşı mükellefler tarafından 6183 sayılı kanunun 58. madde hükmüne göre, vergi davası açılması 7 günlük süre bulunmaktadır. Bu süre içerisinde dava açılmadığı takdirde ödeme emri kesinleşecektir.[3] Aynı şekilde, kendisine ödeme emri tebliğ edilen muhatap bu ödeme emri ile ilgili 213 sayılı VUK'nun 116 ila 124 md. hükümlerinde düzenlenen düzeltme talebinde bulunma olanağı bulunmamaktadır.[4]
Başka bir ifade ile hata düzeltme talebi olarak ifade edilebilen bu gibi durumlarda mutlak surette ilgili vergi mahkemesinde dava açılması tercihi kullanılmalıdır. Vergi ve ceza ihbarnamelerine karşı tebliğ tarihinden itibaren ancak 30 gün içerisinde VUK 116 md. hükmü gereği düzeltme talebi yapılabilmektedir. Bu talepler mali tatil veya adli tatil aylarında uzamaktadır.[5]
------------
[1] 6183 sayılı yasa md.55
[2] Ayrıntılı bilgi için bkz. ŞENTÜRK A. Gencer, 'Vergi Davası Açmanın Cezası Olur Mu?', Hukukçu Gözüyle Vergi Uygulamaları, Etki Yayınları, İzmir, Haziran 2009, s.108-121.
[3] ALPASLAN Mustafa – ŞENTÜRK A.Gencer, 'Vergi Hukuku Uygulamasında Bir Fenomen: Hesap ve Muhasebe Hilesi, 'Özel Bölüm: İştirak ve Müteselsil Sorumluluk (Kırk katır mı kırk satır mı?)' Etki Yayınları, 3. Baskı, Ekim 2009, İzmir.
[4] Aynı görüş için bkz. TAŞ Metin, 'Vergi Uyuşmazlıklarında Üst Makamlara Başvuru Yolu Kullanılabilir Mi?' Yaklaşım Dergisi, Yıl:17, Sayı:200, Ağustos 2009, s.22-25.
[5] Bkz. Mali tatil hakkında ALPASLAN Mustafa – KAYA Eda, 'Mali Tatil, Her Yıl 1-20 Temmuz Olup, Beyan, Bildirim ve Ödemeler 20 Temmuzdan İtibaren 7 Gün Uzamaktadır' 1 Temmuz 2010, Maliye Postası Dergisi internet sitesi. www.maliyepostasi.com