Web 2.0 ile birlikte kullanıcılar üretici haline geldi. Bunun etkisini haber üretimi ve dolaşımında da gördük. İnternetin yaygınlaşmasından önce gazete, dergi, televizyon ve ajansların tekelinde olan habercilik belirli bir noktaya kadar kontrol edilebiliyordu. Ancak artık aslı astarı belli olmayan, sosyal medya kaynaklı ''haber''lerin insanlara etkisi azımsanmayacak düzeye ulaştı.
Yalan haberlere en çok insanların doğru bilgiye ulaşamadıkları ve kurumlara güvenemediği zamanlarda maruz kalıyoruz. Bunların çoğu kriz zamanları; bir saldırı, patlama olduğu vakitler, ölü sayılarının az gösterildiğinin düşünüldüğü, kurumların failleri sakladığına, koruduğuna dair bir algının oluştuğu dönemler. Aynı zamanda bu dönemler yayın yasaklarının da çok fazla olduğu durumlar olduğu için insanlar aldıkları bilginin hangisinin sağlıklı, hangisinin doğru olduğundan emin olamıyor ve piyasadaki tüm bilgi ortalıkta dolaşmaya başlıyor.
Yalan haberlerden korunmak için kurumların yapabilecekleri sınırlıdır. İnsanların haberlere bireysel bir bilinç düzeyiyle yaklaşması, karşılarına çıkanları belli bir süzgeçten geçirmesi gerekmektedir.
1- Kaynağı araştırın
Facebook, Twitter ve diğer sosyal paylaşım platformlarında gördüğümüz kaynağı belli olmayan haberlere teyakkuz halinde yaklaşmalıyız. WhatsApp gruplarında dolaşan dezenformasyonların teyite muhtaç olduğunu aklımızdan çıkarmamalıyız.
2- Detayları öğrenin
Önümüze düşen haberlerin en azından 5N1K (ne, nerede, nasıl, ne zaman, neden ve kim) kuralına uygunluğunu gözden geçirmekte fayda var.
3-Yazarı kontrol edin
Yalan haberler çoğunlukla anonimdir. Kimin yazdığı belli olmayan ve kaynağını sorgulayamayacağınız haberlere dikkat edin.
4- Başka kaynakları da gözden geçirin
Yalan haberler yalnızca anonim yazılar eşliğinde internette yayılmaz. Onlarca yıllık gazetelerin ve güvenilen televizyon kanallarının kasti ya da farkında olmadan yalan haberler servis etmeleri görülmemiş şey değil. Bunun yanında, kendi ya da başka kişi, grup, kurum ve parti menfaatleri için yalan haberlerin devreye sokulduğu medya kuruluşlarının sayısı azımsanmayacak kadar çok. Haberleri birbirinden farklı kaynaktan çaprazlayarak okuma alışkanlığını kazanmak hem ülke politik dinamiklerini kavramak hem de herhangi bir hadisenin ne kadar farklı yorumlanabileceğini anlamak açısından oldukça kıymetli.
5- Haberin tarihini kontrol edin
Eski bir haber ya da fotoğrafın gündemle birlikte servis edilmesi sıkça yaşanıyor. Emin olamadığınız fotoğrafları Google'da görselle arayabilir ve fotoğrafın kaynağına veya alındığı yere ulaşabilirsiniz.
6- Kendi inandıklarınızı bir kenara bırakıp gerçek olmasını istediğiniz için inanmayı seçmeyin
Zannediyorum en önemli maddelerden biri bu. Zira politik kimliğinizi ve düşüncelerinizi ezberleyen algoritmalar bir müddet sonra yalnızca sizi ilgilendiren ve belli başlı kaynakları sunuyor. Hakeza arkadaş çevreniz ve takip ettikleriniz de muhtemelen siyasi düsturunuza yakın kişilikler olduğu için Yankı Odası'na hapsoluyorsunuz.
Yankı odası, yankı fanusu (Eco Chambers) kavramı günümüz bilgi ve internet tüketiminin sınırlılıklarını belirliyor. Yankı odası basitçe, internet sağlayıcıları ve sosyal medya sitelerinin, düşünceleriniz dahilinde size belirli bir içerik sunması, bir fanusun içerisine hapsetmesi anlamına geliyor. Sizinkine benzer görüşleri, ilgi alanlarını ve düsturları yine benzer bir grup içerisinde paylaşıma sokulması şeklinde de özetlenebilir. Hangi politik görüşte olduğunuzu çok kısa süre içerisinde keşfeden algoritmalar, sonrasında yalnızca sizinkine benzer haber, yazı ve insanları karşınıza çıkartıyor. Bu da belirli bir alan içerisinde sıkışıp kalmış benzer fikirlere sürekli olarak maruz kalmamız anlamına geliyor.
Dolayısıyla, duygularımıza hitap eden, bizi sinirlendiren ya da üzen, gerçek olmasını istemediğimiz veya istediğimiz haberleri değerlendirirken duygusal tepkilerimizi bir kenara bırakıp hakikatin peşine düşmek faydalı olacaktır.