Merkezi yönetim bütçesinin 2017 yılındaki gelir tahsilatı ile giderlerini (2017 yılı toplam gelir: 630.349.066 bin TL, toplam gider: 677.722.317 bin TL) iller itibariyle karşılaştırdığımızda; illerin performanslarında önceki yıllara göre önemli değişiklikler olmadığı, olumlu veya olumsuz rakamsal görüntülerde hep ayni illerin yer aldığı, illerin katma değer yaratma potansiyellerinden yararlanılması ve bunların artırılması hususunda gereken çabaların arzu edilen seviyelerde olmadığı, şehirler ve bölgeler arasındaki gelişmişlik farkının azaltılması yönündeki hedeflere ulaşmada yeterli performansın oluşturulamadığı ve söz konusu rakamsal sonuçlar ile il sıralamalarının da bu gerçekleri kanıtladığı görülmektedir.
Bu kapsamda rakamsal verilere ilişkin değerlendirme yapmadan önce; Maliye Bakanlığının konuya ilişkin dip not açıklamasının (Bakanlıkların merkez muhasebe birimlerince tahsil edilen ve ödenen tutarlar il ayrımına tabi tutulmaksızın 'Merkez' satırında yer almaktadır.) dikkate alınmasının sağlıklı analiz yapmaya katkı sağlayacağını ve 2017 yılında merkez tahsilatının toplam tahsilat içindeki payının % 7,10, merkezce ödenen tutarların toplam giderler içindeki payının ise % 53,81 olarak gerçekleştiğini hatırlatalım ve toplam bütçe gelirlerinin toplam bütçe giderlerini (merkez tahsilat ve giderleri dahil) karşılama oranının ise % 93,01 olduğunu belirtelim.
Toplam 81 il içinde kendi giderlerini kendi gelirleriyle (vergi ve diğer gelirler) fazlasıyla karşılayan il sayısı 10'dur. Bu iller ve giderlerini gelirleriyle karşılama oranları şöyledir: Kocaeli (% 1151,21), İstanbul (% 779,00), İzmir (% 450,29), Tekirdağ (% 255,22), Bursa (% 186,09), Zonguldak (% 177,00), Mersin (% 165,30), Hatay (% 163,49), Ankara (% 130,72), Yalova (% 104,76). 2016 yılında bu konumdaki il sayısı 9 idi, 2017 yılında bu listeye Yalova dahil oldu.
Diğer 71 ilin durumları ise şöyledir: Giderinin % 10'una kadarını karşılayan il sayısı (3), % 10-19 (8), % 20-29 (16), % 30-39 (11), % 40-49 (11), % 50-59 (5), % 60-69 (9), % 70-79 (4), % 80-89 (1),% 90-99 (3). Kendi giderlerini kendi gelirleriyle karşılamaya yakın bir performans gösteren iller ise; Antalya (% 96,24), Rize (% 92,32) ve Muğla (% 91,14) olarak dikkati çekerken, Tunceli (% 9,60), Şırnak (% 7,77) ve Hakkari (% 6,53) son üç sırada yer almaktadır.
Toplam gelir tahsilatı içinde payı yüzde 1 ve üstünde olan 8 il ve payları şöyledir: İstanbul (% 39,86), Ankara (% 11,97), Kocaeli (% 11,22), İzmir (% 10,30), Bursa (% 2,16), Mersin (% 1,77), Antalya (% 1,19), Hatay (% 1,15), Merkez (% 7,10). Diğer 73 il ise toplam gelir tahsilatının ancak % 13,28'ini karşılayabilmektedir. Tekirdağ (% 0,96) ve Adana (% 0,87) ise toplam gelir tahsilatı içindeki payları yüksek olan diğer iller olarak dikkati çekmektedir. Kendi giderlerini kendi gelirleriyle karşılamakla birlikte toplam gelir tahsilatı içindeki payı % 1'in altında kalan Zonguldak ili % 0,51'lik, Yalova ili ise % 0,12'lik bir katkı sağlayabilmiştir. Toplam gelir tahsilatı içinde payı en düşük iller olarak; Tunceli, Ardahan ve Kilis % 0,02 oranıyla, Bayburt ise % 0,01 oranıyla sıralamanın sonunda yer almışlardır.
Toplam gelir tahakkuklarının tahsilata dönüşme oranı (tahsilat/tahakkuk) % 64,75'dir. Merkezde bu oran % 95,49'dur. Üç büyük ilimizdeki oranlar ise şöyledir: İstanbul (% 63,60), Ankara (% 66,03), İzmir (% 70,94). Bu oran; en yüksek Kocaeli (% 86,68) ve Tunceli (% 83,96) illerinde, en düşük ise Mardin (% 14,48) ve Hakkari (% 11,15) illerinde gerçekleşmiştir.
Toplam vergi tahakkuklarının tahsilata dönüşme oranı ise % 79,92'dir. Merkezde bu oran % 100'dür. Üç büyük ilimizdeki oranlar ise şöyledir: İstanbul (% 82,31), Ankara (% 77,79), İzmir (% 85,30). Bu oran; en yüksek Kocaeli (% 92,65) ve Tunceli (% 88,08) illerinde, en düşük ise Hakkari (% 27,61) ve Mardin (% 22,81) illerinde gerçekleşmiştir. Bu oranın yüksek olduğu diğer iller ise şöyledir: Mersin (% 85,38), Rize(% 84,26), Tekirdağ (% 82,81), Hatay (% 82,00), Edirne (% 81,47), Ardahan (% 81,42), Zonguldak (% 80,77).
En fazla vergi tahsil edilen ilk 11 ilin vergi tahsilatı toplamının toplam vergi tahsilatı içindeki payı % 89,11 olup, bu illerin payları ise şöyledir: İstanbul (% 44,17), Kocaeli (% 12,95), İzmir (% 11,76), Ankara (% 10,84), Bursa (% 2,35), Mersin (% 1,98), Hatay (% 1,27), Antalya (% 1,14), Tekirdağ (% 1,08), Adana (% 0,88), Konya (% 0,69). Diğer 70 ilden toplanan vergi tahsilatı ise toplam vergi tahsilatının ancak % 10,89'unu oluşturmaktadır.
Giderleri en fazla olan 20 il ve bu illerin toplam giderler içindeki payları şöyledir: Ankara (% 8,52), İstanbul (% 4,76), İzmir (% 2,13), Konya (% 1,18), Antalya (% 1,15), Diyarbakır (% 1,14), Bursa (% 1,08), Adana (% 1,07), Mersin (% 1,00), Kocaeli (% 0,91), Samsun (% 0,90), Şanlıurfa (% 0,80), Trabzon (% 0,80), Kayseri (% 0,77), Erzurum (% 0,75), Van (% 0,72), Gaziantep (% 0,71), Hatay (% 0,65), Balıkesir (% 0,62), Eskişehir (% 0,61). Toplam giderler içindeki payı en düşük olan iller ise Ardahan (% 0,08) ve Bayburt (% 0.07) olmuştur.
En fazla personel gideri olan ilk 20 ilin sıralaması ve o illerin toplam giderleri içindeki personel giderlerinin payı ise şöyledir: İstanbul (% 51,89), Ankara (% 24,47), İzmir (% 55,57), Diyarbakır (% 53,71), Konya (% 49,88), Bursa (% 53,37), Adana (% 52,39), Antalya (% 48,27), Kocaeli (% 56,41), Mersin (% 47,27), Şanlıurfa (% 55,56), Gaziantep (% 61,06), Samsun (% 46,36), Kayseri (% 54,08), Hatay (% 62,02), Van (% 53,47), Balıkesir (% 58,30), Erzurum (% 45,36), Eskişehir (% 54,93), Manisa (% 61,60).