I- GİRİŞ
Yargılamanın yenilenmesi müracaatı, Danıştay'ın, bölge idare ve Vergi Mahkemelerinin kesin karar haline gelen kararlarına yönelik olarak, İYUK'nun 53. md. yer alan nedenler dolayısıyla getirilmiş bulunan olağan dışı bir kanun yolu olup, önceki davanın yeniden görüşülmesine olanak sağlayan bir yol olarak karşımıza çıkmaktadır.
Diğer yandan, Danıştay ve Bölge İdare Mahkemelerinin kesin hüküm halini alan her türlü kararları, bu olağanüstü başvuru yoluna konu edilebilecek nitelikte de değildir. Örneğin Danıştay'ın temyiz müracaatları nedeniyle vermiş olduğu tasdik veya bozma kararları, Bölge İdare mahkemelerinin itiraz müracaatlarının reddine ve ilk kademe mahkemesinin kararının onanmasına dair kararları da böyledir. Bu kararlar aleyhine, yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulması olanaklı değildir(1).
II- YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİ
Yargılamanın yenilenmesi talebi için gerekli nedenler, İYUK'nun 53/1. md.tek tek sıralanmıştır. Bu sebepler, İYUK. 53. md. de (9) bent halinde sıralanmıştır. Buna göre,
1- Zorlayıcı nedenler dolayısıyla veya lehine karar verilen tarafın eyleminden doğan bir sebeple, elde edilmeyen bir belgenin karar verilmesinden sonra elde edilmiş olması,
2- Karara esas olarak alınan belgenin sahteliğine hükmedilmiş veya sahte olduğu mahkeme veya resmi bir makam huzurunda ikrar olunmuş veya sahtelik hakkındaki hüküm karardan evvel verilmiş olup da, yargılamanın yenilenmesini isteyen kimsenin karar zamanında bundan haberi bulunmamış olması,
3- Karara esas alınan bir ilam hükmünün, kesinleşen bir mahkeme kararıyla bozularak ortadan kalkması,
4- Bilirkişinin kasıtla gerçeğe aykırı beyanda bulunduğunun mahkeme kararıyla belirlenmesi,
5- Lehine karar verilen tarafın, karara etkisi olan bir hile kullanmış olması,
6- Vekil veya kanuni temsilci olmayan kimseler ile davanın görülüp karara bağlanmış bulunması,
7- Çekinmeye mecbur olan başkan, üye veya hakimin katılmasıyla karar verilmiş olması,
8- Tarafları, konusu ve sebebi aynı olan bir dava hakkında verilen karara aykırı yeni bir kararın verilmesine neden olabilecek kanuni bir dayanak yokken, aynı mahkeme yahut başka bir mahkeme tarafından önceki ilamın hükmüne aykırı bir karar verilmiş bulunması,
9- Ve, hükmün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetlerini Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlali suretiyle verildiğinin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olmasıdır.(4928 sayılı kanunla eklenen ve 19.7.2003 gününde yürürlüğe giren 'ı' bendi).
III- YARGILAMANIN YENİLENMESİ TALEBİNDE SÜRE
Yargılamanın yenilenmesinde, talep müddeti, yargılamanın yenilenmesini gerektiren sebeplerin ortaya çıkması halinde, 10 yıldır (Bkz. İYUK. md. 53/4) Yine, İYUK. md. 53/1
bendinde yazılı hallerde, 1 yıl; İYUK. md. 53 diğer bentlerinde yazılı hallerde ise, dava açma müddeti, 60 gündür(2).
Dava açma müddetleri, İYUK. md. 53/1 bendinde yazılı hal dışında, dayanılan nedenin talepte bulunan açısından, gerçekleştiği tarihi takip eden günden itibaren hesaplanmaktadır. 2577 sayılı İYUK. md. 53/1 bendinde yazılı durumda ise, süre, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin sözleşme hükümlerine ihlali tespit eden kararın kesinleşme tarihinden itibaren başlayacaktır. Sürelerin hesaplanmasında ise, idari dava açma süreleri hakkındaki genel hükümler uygulanmaktadır.
IV- SONUÇ VE ÖZET
1- Bir davanın mahkemede görülmesi sırasında, taraflardan biri, elinde olmayan nedenlerden dolayı hakkını gereği gibi savunamayarak haksız duruma düşmüş bulunabilir veya iddiasını ispat edememiş ve bu nedenle aleyhine karar verilmiş olabilir.İşte bu gibi durumlarda mahkemece verilen karar kesinleştiği taktirde, maddi gerçeğe uygun olmasa bile hukuksal bir realite olarak kabul edilebilir. Yargılamanın Yenilemesi yolu bir mahkemece verilen ve kesinlik arz eden bir kararın belli bazı sebeplerden dolayı aynı mahkeme tarafından iptal veya tadilini sağlayan olağanüstü bir kanun yoludur.
2- İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetlerini Korumaya Dair Avrupa Sözleşmesine imza koyan devletler, sözleşmenin 46.md. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin kesinleşmiş kararlarına uyma taahhüdünde bulunmuşlardır. Mahkemenin kesinleşen kararları, bu anlamda bağlayıcıdır. Yani, mahkeme kararlarının bu bağlayıcılığı,taraf Devletin hükümeti için geçerlidir. Hükümetler, Mahkeme kararı ile saptanan ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması ve eski haline geri gelmesi için, gerekli önlemleri almak, işlem ve eylemleri yapmak zorundadırlar(3).Gerekli önlemler alınmadığı, işlem ve eylemler yapılmadığı ya da alınan önlem ve yapılan işlem ve eylemler ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması ve eski halin ihdası bakımından yetersiz kaldığı taktirde; bu kez Mahkeme yeniden devreye girerek, Sözleşmenin 41.'inci maddesi uyarınca 'adil tatmin kararı'alır(4).
3- 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 'Yargılamanın Yenilenmesi' başlıklı 53'üncü maddesinin 1'inci fıkrasının bentlerinde yazılı nedenlerden birinin bulunmasına bağlıdır. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin davada sözleşme hükümlerinden birinin ihlal edildiğini saptayan kesinleşmiş kararı, 19.7.2003 gün ve 25173 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak, aynı tarihinde yürürlüğe giren 4928 sayılı Kanunun 6'ncı maddesiyle bu fıkraya 'ı' bendinin eklenmesine kadar, bu nedenler arasında değildi. Söz konusu bent, 'Hükmün İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetlerini koru- maya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlali suretiyle verildiğinin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması,' halini, yargılamanın yenilenmesi için neden olarak kabul etmiştir. Aynı maddenin 3'üncü fıkrasında yapılan değişiklikle de, yargılamanın yenilenmesi başvurusu için, Avrupa Mahkemesinin kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıllık süre öngörülmüş bulunmaktadır. Bu yeni hukuki duruma göre; İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin hükümlerinin ihlali ile verildiği Avrupa Mahkemesinin kesinleşen kararı ile saptanan idari yargı kararının yargılamanın yenilenmesi yoluyla ortadan kaldırılması ve davaya dönülmesi, bundan böyle, olanaklı bulunmaktadır(5).
4-Yargılamanın yenilenmesi dilekçesi, karşı tarafa tebliği zorunludur. Karşı taraf, bu dilekçeyi tebellüğ ettiği tarihi izleyen 30 gün içinde cevap verebilir. Bu cevap Yargılamanın yenilenmesini talep eden tarafa tebliğ edilmez. Daha sonra savunma da bulunulmadığı takdirde dosya tamamlanır.Duruşma yapılması, karar düzeltmesi talebi, görevli Danıştay dava dairesinin veya mahkemenin kararına bağlıdır. Yargılamanın yenilenmesi nedeni olarak sunulan durum yasada yer alan 9 benden herhangi birine veya birkaçına temas etmesi halinde bu talep kabul edilebilir. Sunulan sebep kanunda yazılı olan nedenlerden sayılıyor ise davaya yeniden bakılarak karar verilir.(İYUK md.55/2)
(1) Candan TURGUT,' Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanunu' Maliye Hukuk Yay.2.baskı, güncelleştirilmiş ve genişletilmiş.s.1008-1022
(2) İYUK md.53/3.
(3) Doç.Dr.Şeref ÜNAL 'Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının Türk İç Hukukuna Etkileri', Anayasa Yargısı, Ankara 2000, s.63-85
(4) Prof. G.Cohen – Jonathan, ' Quelques considerations sur l'autorite des arrets de la Cour europeenne des droits de l'homme', Melanges M. – A. Eissen, Bruylant Bruxelles, LGDJ Paris 1995, p. 42-43
3 ve 4 nolu dip notlar için bkz. Candan TURGUT, age s. 1016
(5) Candan age. S. 1017
YARARLANILAN KAYNAKLAR :
1) 'Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanunu', Turgut CANDAN, 2. baskı Ankara, Ekim - 2006
2) Vergi ve Vergi Cezası Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları, Ahmet Esen, Ankara 1983
3) Açıklamalı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hak. Kanun, Turgut CANDAN, Ankara, 2007 – Mart
4) Vergi ve Diğer İdari Davalarda Dilekçe Ret Sebepleri, Ahmet TOMUL, Nihat TOKTAŞ, Ali AKDEMİR, Yaklaşım Yay. Ankara, 2005
5) Türk Vergi Yargısı ve Vergisel Uyuşmazlıkların Dava Yoluyla Çözümü, Mehmet YAŞİN, Yaklaşım Yay. Eylül 2006, Ankara
6) Vergi Yükümlüsünün Hakları, Prof.Dr.Billur YALTI, Beta Yay.İstanbul, Eylül, 1.Baskı, 2006.
7) Tüm Vergi Kanunları, Huz Akademi Yayıncılık, Haziran 2016.