Devlet Memurları Kanunu gereğince Devlet memurluğuna alınacaklarda bazı şartlar aranmaktadır. 48.maddede, 'güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılmış olmak' genel şartlar arasında sayılmaktaydı. Bir kişinin memur olabilmesi için hakkında yapılan soruşturma ve araştırmanın olumlu olması gerekirdi.
CHP tarafından, Anayasa Mahkemesine söz konusu kuralın iptali için dava açıldı. İptal isteminin gerekçesinde: güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılması şartı öngörüldüğü halde soruşturma ve araştırmanın nasıl yapılacağına ilişkin herhangi bir düzenleme yapılmadığı, bireyin temel hak ve özgürlüklerini esaslı bir şekilde etkileyen ve sınırlandıran bir konuda yasama organının temel düzenlemeleri yapmayarak uygulamaya ilişkin hususları idareye bırakmasının yasama yetkisinin devrine sebebiyet verdiği belirtilerek kuralın Anayasa'ya aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Mahkeme, güvenlik soruşturmasına ve arşiv araştırmasına konu edilecek bilgi ve belgelerin neler olduğuna, bu bilgilerin ne şekilde kullanılacağına, hangi mercilerin soruşturma ve araştırmayı yapacağına ilişkin herhangi bir düzenleme yapılmadığına vurgu yapmıştır. Diğer bir ifadeyle güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının yapılmasına ve elde edilecek verilerin kullanılmasına ilişkin temel ilkeler belirlenmeksizin kuralla sadece güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılması devlet memurluğuna alımlarda aranacak şartlar arasında sayıldığı değerlendirmesinde bulunmuştur.
Ayrıca, soruşturma ve araştırma sonucunda devlet memurluğuna atanmada esas alınacak kişisel veri niteliğindeki bilgilerin alınmasına, kullanılmasına ve işlenmesine yönelik güvenceler ve temel ilkeler kanunla belirlenmeksizin bunların alınmasına ve kullanılmasına izin verilmesinin Anayasa'nın 13., 20. ve 128.maddeleriyle bağdaşmadığını belirterek, söz konusu kuralı iptal etmiştir.(AYM: T:24.7.2019, E:2018/73, K:2019/65)
Kural, ilk önce 3.10.2016 tarihinde 676 sayılı KHK ile getirildi. Bilahare kanunlaştı. 24.7.2019 yılına kadar uygulanmış oldu. Ancak, bu arada mağduriyetler yaşandı.
AK Partiye mensup 65 milletvekili, bu konuda kod bir kanun teklifi hazırlayarak Meclis Başkanlığına sundu. Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu teklifi TBMM İçişleri Komisyonunda görüşüldü ve kabul edildi. Teklif Genel Kurulda görüşülmeyi bekliyor.
İçişleri Komisyonunun kabul ettiği metne göre:
Arşiv araştırmasının kapsamı= Kişinin adli sicil kaydı-Kolluk kuvvetleri tarafından aranıp aranmadığı-Hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığı- Hakkında kesinleşmiş mahkeme kararları-devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olgular-Kamu görevinden çıkarılma ya da kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığı.
Bu bilgiler mevcut kayıtlardan tespit edilecektir.
Güvenlik soruşturmasının kapsamı= Arşiv araştırmasındaki hususlar-Görevin gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki olgusal veriler-Yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiği-Terör örgütleri veya suç işlemek amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak içinde olup olmadığı-Görevin gerektirdiği niteliklere etkisi yönüyle kişinin eşi ile birinci derece kan ve sıhri hısımları da dahil edilir.
Bu bilgiler de mevcut kayıtlardan ve yerinden araştırılmak suretiyle tespit edilecektir.
Arşiv araştırması ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atanacaklar hakkında yapılacaktır.
Güvenlik soruşturması şu kişiler hakkında yapılacak: bilgi ve belgelerin bulunduğu gizlilik dereceli birimlerde çalışanlar-Milli Savunma Bakanlığı-Genelkurmay Başkanlığı-jandarma-emniyet-sahil güvenlik –istihbarat-ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde-üst kademe kamu yöneticileri-milli güvenlik açısından stratejik önemi haiz birimlerinde çalışanlar – Hakimler ve savcılar-Kaymakam adaylığına atanacaklar-Sahil güvenlik Komutanlığı ve Jandarma Genel Komutanlığı nam ve hesabına eğitim,öğretim görecekler-Polis Akademisi ve buna bağlı eğitim,öğretim kurumları ile akademi nam ve hesabına diğer eğitim kurumlarında öğrenim görecek öğrenciler hakkında yapılacaktır.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasını, Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve mahalli mülki idare amirlikleri tarafından yapılacaktır.
Soruşturma ve araştırmada elde edilecek veriler kişisel veri niteliğindedir. Kişisel veri, kimliği belirli veya belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin her türlü bilgiyi ifade etmektedir. Kişinin adı, soyadı, doğum tarihi ve doğum yeri gibi sadece kimliğini belirleyen bilgiler değil; telefon numarası, motorlu taşıt plakası, sosyal güvenlik numarası, pasaport numarası, özgeçmiş resim, görüntü ve ses kayıtları, parmak izleri, IP adresi, e-posta adresi, hobiler, tercihler, etkileşimde bulunulan kişiler, grup üyelikleri, aile bilgileri, sağlık bilgileri gibi kişiyi doğrudan veya dolaylı olarak belirlenebilir kılan tüm veriler kişisel veri olarak kabul edilmektedir.
Yaptırılan soruşturma ve araştırma sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilmesi amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlarda en üst amirin görevlendireceği üç kişiden az olmamak üzere değerlendirme komisyonu kurulacak. Komisyon değerlendirmelerini yazılı olarak yetkili amire sunacaktır.
Soruşturma ve araştırma sırasında elde edilen kişisel veriler-istihbarata konu olmayan-kullanma amacı sonrası iki yılın sonunda değerlendirme komisyonlarınca silinir ve yok edilir. Veriler, işleme karşı dava açılması halinde karar kesinleşmeden silinemeyecektir.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılması ve değerlendirilmesinde görevli olanlartarafından kişisel verilerle ilgili suç işlenmesi halinde6698 sayılı Kanunun 17.maddesi hükümleri uygulanacaktır(bir yıldan iki yıla kadar hapis cezası). Bu kişiler tarafından kişisel verilerle ilgili kabahat işlenmesi halinde söz konusu Kanunun 18.maddesi hükümleri uygulanacak(para cezası)
Teklif; Anayasa'nın, özel hayatın ve aile hayatının gizliliği, hizmete girmede ayırım yapılamayacağı, kişinin hak ve yükümlülüklerinin öngörülebilirliği ve hukuk devleti ilkeleriyle yakından ilgili olduğu için büyük önem taşımaktadır.
Nevşehir Milletvekili Faruk Sarıaslan, Kahramanmaraş Milletvekili Ali Öztünç, Bilecik Milletvekili Yaşar Tüzün, Balıkesir Milletvekili Ensar Aytekin ve Ankara Milletvekili Nihat Yeşil'in teklif ile ilgili 48 sahifelik muhalefet şerhleri vardır. Muhalefet şerhi, aynı zamanda CHP'nin görüşlerini yansıtmaktadır. Şerh, bir akademik tez gibi hazırlanmış ve önemli tespitleri içermektedir. CHP şöyle bir öneri sunmaktadır: Görevin gerektirdiği nitelikleri taşımadığına ilişkin kuvvetli şüphe doğuran ve hukuka uygun şekilde elde edilmiş bilgi ve belgeler konusunda aday bilgilendirilir. Adaya, hakkındaki iddialar konusunda savunma hakkı tanınır. Görüşme, kamera kaydı altında yapılır.
Şırnak Milletvekili Hasan Özgüneş ve İstanbul Milletvekili Zeynel Özen'in, teklif hakkında 28 sayfalık muhalefet şerleri mevcut. HDP'nin görüşlerini yansıtan şerhte 'teklifin siyasal arka planının demokrasiye müdahalenin yeni biçimi, devlet-şirketin istihbari ortaklığı ve Anayasa ve Uluslararası hukukun ihlali ' başlıkları altında değerlendirmeler yapılmıştır.
Adana Milletvekili Mehmet Metanet Çulhaoğlu ve İstanbul Milletvekili Ahmet Çelik'in 11 sahifelik muhalefet şerhleri mevcuttur. İYİ Partinin görüşlerini yansıtan şerhte; kişinin ahlaki durumunun, sır saklama yeteneğinin ve yabancılarla ilişkisinin nasıl olduğunun tespiti gibi hususların tamamen 'subjektif' kanaatlere dayandığı, değerlendirme komisyonu tarafından yapılacak değerlendirmelerin de 'subjektif' görüşün 'objektif' hale getirilmesinin amaçlandığı vurgulanmıştır.
GüvenlikSoruşması ve arşiv araştırmasının kapsamlarına bakıldığında şu subjektif ölçütler hemen görülür. Devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma (polis, savcı) yada kovuşturmalar (mahkeme) kapsamındaki olgular, istihbarat ünitelerindeki olgusal veriler, örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak, kişinin eşi ve birinci derecedeki kan ve sıhri hısımlarının soruşturulması ve İYİ partili üyelerin belirtikleri hususlar. Kavramlar zaten muğlak. Muğlak kavramlarla nasıl soruşturma ve araştırma yapılacak?
TBMM Genel Kurulunda, teklifin hukuk devletine yakışır bir şekilde yeniden değerlendirileceğini umarım.