Bozlu Art Project Mongeri Binası, 20. yüzyılın en önemli kadın sanatçılarından biri olarak kabul edilen Fahrelnissa Zeid'in (1901-1991), yaşamı ve sanatı hakkında yazılmış en kapsamlı yayınlardan biri olan Fahrelnissa Zeid: Fırtınaya Doğru isimli kitap dolayısıyla hazırlanan sergiye ev sahipliği yapıyor. Küratörlüğünü Oğuz Erten'in üstlendiği, 21 Eylül-30 Ekim 2021 tarihleri arasında gerçekleşecek sergide, Türkiye'de modern sanatın öncülerinden biri olan ve 'Paris Ekolü' sanatçıları arasında yer alan Zeid'in, erken tarihli figüratif resimlerinden soyut çalışmalarına ve 1970 sonrası yoğunlaştığı portrelerine kadar geniş bir seçkiye yer veriliyor.
Fahrelnissa Zeid, Emir Zeid'in portresi önünde, 1968, Yahşi Baraz Arşivi
Dört yıllık bir araştırma ve hazırlık sürecinin ardından hayata geçen Fahrelnissa Zeid: Fırtınaya Doğru isimli kitap, Bozlu Sanat Yayınları'nın Türk sanatının belli köşe taşlarında yer alan sanatçılar hakkında yapılacak monografik çalışmaların önemine dikkat çekmeyi amaçladığı yayınlarından biri olarak hazırlandı. Yazarlığını Yahşi Baraz'ın, editörlüğünü ise sanat tarihçisi Dr. Özlem İnay Erten ve Oğuz Erten'in yaptığı kitap, Zeid ailesinin katkılarıyla hazırlandı. Sanatçıyı ve birçok aile üyesini yakından tanıma fırsatına erişmiş, Türkiye'nin ilk sanat galericilerinden Yahşi Baraz'ın kişisel tanıklıklarına dair anlatımlar ve arşivinden derlenen belgelerle zenginleşen kitap, sanatçının yaşamı ve eserlerini içeren en kapsamlı yayınlardan biri olma niteliğini taşıyor.
Fahrelnissa Zeid: Fırtınaya Doğru isimli kitap, Şakir Paşa'nın kızı olarak İstanbul Büyükada'da dünyaya gelen Fahrelnissa Zeid'in prensesliğe uzanan fırtınalı yaşam öyküsünün yanı sıra, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi'nin ilk kadın öğrencilerden biri olarak başlayıp, Paris, Londra gibi dünyanın önemli sanat metropollerine ve yaşamının sonunda Ürdün'de devam ettirdiği sanat kariyerine dek uzanan pek çok detayı, birçoğu ilk kez yayınlanan fotoğraf ve sanatçının eserleri eşliğinde okumayı olanaklı kılıyor. Küratörlüğünü Oğuz Erten'in üstlendiği 'Fırtınaya Doğru' isimli sergi ise Zeid'in soyut çalışmalarından portrelerine kadar, sanat yaşamındaki kırılmaları ve hayatındaki önemli yol ayrımlarının sanatına yansımasını ortaya koymayı amaçlayan, özel koleksiyonlardan derlenen eserlerine yer veriyor.
Fahrelnissa Zeid
Sadrazam Cevat Paşa'nın yeğeni, devlet adamı ve tarihçi Şakir Paşa'nın kızı olarak hatırı sayılır bir Osmanlı aristokrasisinin içinde büyüyen Fahrelnissa Zeid, ilk evliliğini yazar İzzet Melih Devrim, ikinci evliliğini ise Irak Kraliyet ailesinden Emir Zeid ile yapar. Aralarında diplomat, aydın ve birçok sanatçının olduğu Şakir Paşa ailesine mensup Fahrelnissa Zeid, 'Halikarnas Balıkçısı' adıyla tanınan yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı'nın ve gravür sanatçısı Aliye Berger'in kardeşi; seramik sanatçısı Füreya Koral'ın teyzesi; ressam Nejad Melih Devrim ve tiyatrocu Şirin Devrim'in annesidir. Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşü ve Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte modern Türkiye'nin doğuşuna tanıklık eden Zeid, 1919 yılında İnas Sanayi-i Nefise Mektebi'nin ilk kadın öğrencilerinden biri olarak başladığı sanat eğitimini 1928 yılında girdiği Paris Ranson Akademisi'nde sürdürür. İstanbul'a döndüğünde Güzel Sanatlar Akademisi'ne giderek Namık İsmail atölyesinde çalışır. 1940'lı yıllarda Cumhuriyet döneminin ilk sanatçı örgütlenmelerinden biri olan ve Türk resminin modernleşmesinde önemli bir yeri olan d Grubu sanatçıları arasına katılarak, çeşitli sergilerde yer alır. Zeid'in bir sanatçı olarak ün kazanması 1950 ve 60'lı yıllarda Londra ve Paris'te yaşarken katıldığı uluslararası sergilerle pekişir. Bu yıllarda gerçekleştirdiği çalışmalarla Paris Ekolü'nün (École de Paris) önemli sanatçıları arasında yer alır. 1960 yılında Édouard Roditi'nin hazırladığı Dialogues on Art isimli kitabında ismi Marc Chagall, Joan Miró, Henry Moo- re, Oscar Kokoschka ile birlikte anılır. Zeid'in canlı renkleri ve hareketliliğiyle dikkat çeken soyut resimleri İslam, Bizans ve Arap kültürü ile dönemin Avrupalı ressamlarının soyut yaklaşımları arasında bir sentez niteliğindedir. Sanatçının kişisel bazı sebepler dolayısıyla resme bir süre ara vermek zorunda kaldığı bir dönemde başladığı (1959) tavuk ve hindi kemiklerinden (paleochrystalos) yaptığı resimleri ise onun deneysel nitelikli çalışmaları arasında yer almakla birlikte, Zeid'in her koşulda sanat yapma tutkusunun bir yansıması olarak görülebilir. Zeid, 1970 yılında eşi Emir Zeid'i kaybettikten sonra daha çok yakın çevresinden kişilerin ruh haline odaklandığı portre çalışmalarına ağırlık verir. 1975 yılında oğlu Raad'ın yaşadığı Ürdün'ün başkenti Amman'a taşınarak, Kraliyet Sanat Akademisi'nde dersler vermeye başlar ve Fahrelnissa Zeid Güzel Sanatlar Enstitüsü'nü kurar. 5 Eylül 1991 yılında Amman'da hayata veda eder. Yaşamı boyunca ulusal ve uluslararası pek çok önemli sergiye katılan Fahrelnissa Zeid'in eserleri vefatının ardından çeşitli sergilerde yer almaya devam eder. 2017 yılında dünyanın en önemli sanat müzelerinden biri olan Londra Tate Modern'de, 2018 yılında ise Berlin Deutsche Bank KunstHalle'de retrospektif sergisi yapılır.
