Giriş
2003 yılında ilk uygulanan enflasyon düzeltmesi işleminden yirmi yıl aradan sonra ikinci kez enflasyon düzeltmesinin uygulanacak olması mesleki acıdan yine yeniden yoğunluklu bir iş temposunun başlangıcı olacaktır. İlk uygulamanın yapıldığı dönemde 60 bin olan meslek mensubu sayısı bugün 120 bin aşmıştır. Yani atmış bini aşkın meslek mensubu için bu ilk ve yeni bir uygulama olacaktır.
Bilindiği üzere 213 sayılı VUK'nuna 7352 sayılı kanunun 1 inci maddesiyle eklenen Geçici 33.Madde ile 2021 ve 2022 yıllarında uygulanması gereken enflasyon düzeltmesi 2023 yılına ertelenmiştir. 'Geçici vergi dönemleri de dahil olmak üzere 2021 ve 2022 hesap dönemleri (kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenlerde 2022 ve 2023 yılında biten hesap dönemleri itibarıyla) ile 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemlerinde mükerrer 298.madde kapsamındaki enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.
Mükerrer 298.maddenin (Ç) fıkrası uygulaması açısından, birinci fıkrada enflasyon düzeltmesi yapılmayacağı belirtilen dönemler enflasyon düzeltmesi şartlarının gerçekleşmediği dönem olarak değerlendirilir.
31/12/2023 tarihli mali tablolar, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kar/zarar farkı geçmiş yıllar kar/zararı hesabında gösterilir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmaz, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmez.
Yıl sonun yaklaşması nedeniyle enflasyon düzeltmesine ilişkin uygulamanın nasıl olacağı konusunda Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından 18 Ekim 2023 tarihinde tebliğ taslağı yayınlanmıştır. Yayınlanan tebliğ taslağına göre uygulamaya ilişkin özellik arz eden ve hususlar aşağıda özet olarak yer almaktadır.
Enflasyon Düzeltmesi Yapacak Olanlar
Bir işletmenin enflasyon düzeltmesi yapması için iki şart öngörülmüştür.
Gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olmak ve Bilanço esasına göre defter tutmak.
Bilanço esasına göre defter tutmayan gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri bu Tebliğe göre enflasyon düzeltmesi yapamayacaklardır.
Ancak,
31/12/2023 tarihi itibarıyla faal olup, 2024 takvim yılında ilk defa bilanço esasına geçen mükellefler bilanço esasına geçtikleri tarih itibarıyla enflasyon düzeltmesi yapacaklar.
31/12/2023 tarihi itibariyle bilanço esasında defter tutmakta iken 1/1/2024 tarihi itibariyle işletme hesabı esasına geçen mükellefler 31/12/2023 tarihi itibariyle enflasyon düzeltmesi yapmak için gereken şartları taşıdığından, 31/12/2023 tarihli bilançoyu düzelterek 1/1/2024 tarihi itibariyle işletme hesabı kayıtlarını ve envanterini düzeltilmiş bilançodaki değerlere göre oluşturacaklar.
Gelir/kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunmakla birlikte kazançları gelir veya kurumlar vergisinden istisna olan, bilanço esasına göre defter tutan mükellefler de enflasyon düzeltmesi hükümlerine göre düzeltmesi yapacaklar.
Düzeltme İşlemine Tabi Tutulacak Mali Tablolar
Enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükelleflerin düzenlemek zorunda oldukları mali tablolardan sadece Bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulması öngörülmüştür.
Düzeltme İşlemine Tabi Tutulacak Bilanço
Hesap dönemi takvim yılı olanlar 31/12/2023 tarihi itibariyle düzenleyecekleri bilançoyu düzeltme işlemine tabi tutulacaktır. Kendisine özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler 2024 yılı içinde biten hesap dönemi sonunda düzenleyecekleri bilançoyu düzeltme işlemine tabi tutacaktır.
Özel Hesap Dönemine Tabi Olan Mükelleflerde Enflasyon Düzeltmesi
Özel hesap dönemine tabi mükellefler, 2022 ve 2023 yılında biten hesap dönemlerine ilişkin bilançolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutmayacaklar, 2024 yılında biten hesap dönemine ilişkin bilançolarını ise geçici 33.madde kapsamında enflasyon düzeltmesine tabi tutacaklardır.
Bilançoda Düzeltme İşlemine Tabi Tutulacak Kıymetler
Enflasyon Düzeltmesi işlemi için bilanço kalemleri aşağıdaki sınıflandırılmaktadır.
– Parasal Kıymetler ve Parasal Olmayan Kıymetler
– Aktif Kalemler (Parasal Varlıklar + Parasal Olmayan Varlıklar)
– Pasif Kalemler (Parasal Kaynaklar + Parasal Olmayan Kaynaklar)
Parasal kıymetler (parasal varlıklar ve parasal kaynaklar) enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz. Zira bilançoda görünen parasal kıymete ait değer, bilanço tarihi itibarıyla o kıymetin satın alma gücünü de göstermektedir. Ancak bilançoda görünen parasal olmayan kıymetlere (parasal olmayan varlıklar ve parasal olmayan kaynaklar) ait değerler, bilanço tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler olmadığından, bilançonun enflasyonun etkilerinden arındırılmasını teminen parasal olmayan kıymetler enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.
Parasal Olmayan Kıymetlerin Enflasyon Düzeltmesinde Dikkate Alınacak Tutar
Parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlar belirlenirken bir kısım değerler, parasal olmayan kıymetlerin 213 sayılı Kanunun değerleme hükümlerine göre bulunan tutarlarından düşülür ve bu işlemden sonra bulunan miktarlar düzeltmeye esas alınır. Düzeltmeye esas alınacak tutara ulaşılırken; Reel olmayan finansman maliyeti (ROFM) ilgili parasal olmayan kıymetin düzeltmeye esas değerinden düşülmek suretiyle düzeltme işlemi yapılır.
Düzeltme İşleminde Esas Alınacak En Eski Tarih
Düzeltme İşleminde esas alınacak en eski tarih; Bilançoların 2004 takvim yılında enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş olması nedeniyle bu tarihte bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler için, 31/12/2004 tarihi olacaktır. 'Düzeltmeye Esas Tarih' 2005 yılından itibaren başlayacaktır.
Amortisman Hangi Değer Üzerinden Ayrılacak
2023 hesap dönemine ait vergi matrahının, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilmesi gerektiğinden, 2023 hesap dönemi amortisman gideri de enflasyon düzeltmesi öncesi değerler üzerinden hesaplanacaktır.
Özel Fonlar (Düzeltilme sonrası bilançoda yer alacak öz sermaye kalemleri)
Özel Fonlar bilançoda düzeltilmiş değerleriyle yer alacaklar. (213 sayılı Kanunun 328 ve 329 uncu maddeleri kapsamında oluşturulan sabit kıymet yenileme fonu ile aynı Kanunun 325/A maddesi kapsamında ayrılan girişim sermayesi fonu; 5520 sayılı Kanunun 5/1-e, j ve k bentleri gereğince oluşturulan fonlar; 6111, 6736, 7143, 7326, 7440 sayılı Kanunlar kapsamında, işletmede mevcut olduğu halde kayıtlarda yer almayan emtianın kayda alınmasına ilişkin olarak oluşturulan karşılık hesapları; 6491 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun ek 3.maddesi ile 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun 3.maddesi kapsamında oluşturulan fon hesapları gibi) Bu düzenleme özellikle 'Stok Affı' sonucu oluşan fonların değerlendirilmesi konusunda önem arz etmektedir.
Geçmiş Yıl Karları ve Zararları
2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoya ilişkin yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kar/zarar 'Geçmiş Yıllar Karları/Zararları' hesaplarında gösterilecektir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecektir.
Enflasyon Düzeltmesi Kar veya Zararı
Enflasyon düzeltmeleri, ilgili kıymetlere ait fark hesaplarına ve enflasyon düzeltme hesabına kaydedilecektir. 'Enflasyon Düzeltme Hesabı' kalanı gelir ya da gider unsuru olarak dikkate alınmayacak 'Geçmiş Yıllar Karları Hesabı' veya 'Geçmiş Yıllar Zararları Hesabı' na aktarılarak kapatılacak.
Vergi Matrahı Hangi Tutar Üzerinden Hesaplanacak
2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasından kaynaklanan kar/zarar farkı geçmiş yıllar kar/zararı hesabında gösterilir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmeyecek. 2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre hesaplanarak beyan edilecektir. Başka bir ifade ile yapılacak enflasyon düzeltmesinin 2023 da beyan edilecek olan vergi matrahına ve hesaplanacak vergi tutarına bir etkisi olmayacaktır.
Gelir/Kurumlar Vergisi Beyannamesi Ekinde Hangi Bilanço Verilecek
Enflasyon düzeltmesi yapan mükellefler, Enflasyon düzeltmesi yapılan döneme ait (2023) hesap dönemine ait Gelir/Kurumlar Vergisi beyannamesi ekinde, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltmeden önceki hali ile düzeltme sonrasında oluşan haline birlikte yer verecekler.
Enflasyon Düzeltmesi Yapma ve Kayıt Zamanı
Enflasyon düzeltmesine ilişkin muhasebe kayıtları enflasyon düzeltmesi yapılan geçici vergi dönemleri ve hesap dönemlerine ilişkin düzeltme işlemleri, tabi olunan vergi türü dikkate alınarak, söz konusu dönemlere ait geçici vergi/gelir/kurumlar vergisi beyannamelerinin (süre uzatımları dahil kanuni süre içerisinde) verilme tarihine kadar yapılır, düzeltmenin yapıldığı tarih itibarı ile yasal defter kayıtlarına intikal ettirilir. Başka bir ifade ile 2023 yılı düzeltme kayıtları Gelir Vergi mükellefleri yönünden Mart 2024 ayı Kurumlar Vergisi mükellefleri içinse Nisan 2024 ayı sonuna kadar yapılacaktır.
Enflasyon Düzeltmesi Sonrası İzleyen Dönem Başlangıç Değerleri
2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sonucu hesaplanan tutarlar, izleyen dönemde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağına bakılmaksızın, izleyen dönemin (1/1/2024 tarihinden itibaren başlayan) başlangıç değerleri olarak dikkate alınır.
Enflasyon düzeltmesi işleminin uygulanmaması
213 sayılı Vergi Usul Kanunun enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümleri esas itibarıyla değerleme hükümleridir. Bu nedenle, enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükelleflerin düzeltme işlemini yapmamaları, değerleme işleminin usulüne göre yapılmaması hükmünde olup cezai müeyyide de aynı yönde uygulanır. Ayrıca Tekdüzen Hesap Planında yapılan düzenlemelerin yer aldığı 12 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile belirlenen muhasebe usul ve esaslarına uyulmaması durumunda, 213 sayılı Vergi Usul Kanunun ilgili hükümleri uyarınca gerekli cezai işlemler uygulanır.
Sonuç; Genel anlamda enflasyon düzeltmesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu yansıtmayan mali tabloların, gerçeğe uygun bir hale getirilmesi için düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır. Geride kalan üç yıllık dönemde yaşanan süreç enflasyonun baskısı altında geçti. Baskılanan bir dönemin sonucu olarak 2023 yılına ilişkin bilançoların enflasyon düzetmesine tabi tutulması bir çözüm olarak görüldü. Çünkü Bilanço değerleri gerçeğe uygun değildi. 213 sayılı VUK'nuna eklenen Geçici 33.Madde yer alan '31/12/2023 tarihli mali tablolar, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.' Cümlesi dikkate alındığında bilançoların finansal mahiyetinin gerçeği yansıtmadığını çok net bir şekilde ortaya koymaktadır.
Bugün için 31.12.2023 tarihi itibariyle mali tabloların enflasyon düzetmesine tabi olması öngörülmektedir. VUK'nun mükerrer 298 maddesinde yer alan 'Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10'dan fazla olması halinde malî tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutarlar.' Hükmü gereğince hükümet tarafından ilan edilen Orta Vadeli Program OVP (2024-2026) enflasyon verilerine baktığımızda 2024 ve 2025 yılları içinde enflasyon düzeltmesinin yapılmasının zorunlu olacağını göstermektedir.
Bu nedenle enflasyon düzeltmesine ilişkin yayınlanan tebliğ taslağının 4.bölümünde de '2024 Hesap Dönemi ve Sonraki Dönemlerde Enflasyon Düzeltmesi İşlemleri' başlığı altında yer aldığı gibi gelecek üç yıllık zaman periyodunda enflasyon düzeltmesi ile ilgili bir sürecin değerlendirmeye alınarak meslek mensupları için buna uygun bir yol haritasının belirlenmesi gerekmektedir.
----------------------------
Kaynak www.alomaliye.com